Jose e Pilar

Παρακινημένος από την ταινία “Jose e Pilar” για τον Saramago και την αγαπημένη του Pilar, κοίταξα τις αφιερώσεις στα βιβλία του (τουλάχιστον εκείνα που στέκονται στη βιβλιοθήκη μου):

«Στην Πιλάρ, μέχρι την τελευταία στιγμή» - Ο άνθρωπος αντίγραφο
«Στην Πιλάρ, όλες τις μέρες» - Περί Φωτίσεως
«Στην Πιλάρ, το σπίτι μου» - Περί Θανάτου
«Στην Πιλάρ, που ακόμη δεν είχε γεννηθεί και άργησε να έρθει» - Μικρές Αναμνήσεις
«Στην Πιλάρ, που δεν άφησε να πεθάνω» - Το ταξίδι του ελέφαντα
Οι υπόλοιπες είναι απλά «Στην Πιλάρ».

Δεδομένου ότι την γνώρισε στα 63 του, τον τρίτο μόλις χρόνο της αργοπορημένης συγγραφικής του καριέρας, και έπειτα ακολούθησαν τα γνωστά του αριστουργήματα, αυτή η Pilar φαίνεται ότι τον βοήθισε να ανοίξει τα φτερά της σκέψης του.

«Πιλάρ, θα σε συναντήσω κάπου αλλού»

Φιλοσοφία: Δικαίωμα ή Υποχρέωση;

Λέει ο Ζοζέ Σαραμάγκο:
Η Φιλοσοφία θα έπρεπε να περιλαμβάνεται ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα και ο καθένας να έχει δικαίωμα σ'αυτη.

Αυτή τη φορά θα τολμήσω να διαφωνήσω με τον μεγάλο σοφό. Εγώ θα έλεγα ότι η Φιλοσοφία θα έπρεπε να περιλαμβάνεται ανάμεσα στις υποχρεώσεις του καθενός. Αν κάτι μας την στερεί, αυτό είναι η πνευματική οκνηρία μας, η αδιαφορία μας, ο κενός ευδαιμονισμός στον οποίο αφηνόμαστε και μας αποχαυνώνει.

O direito à filosofia
Por Fundação José Saramago

A filosofia deveria ser incluída entre os direitos humanos, e toda a gente teria direito a ela.

A Capital, Lisboa, 5 de Novembro de 1997

Αιρετικός

Το Δικαίωμα στην Αίρεση

Κατ'εμέ, είναι ξεκαθαρο ότι ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα για τα οποία γίνεται πολύς λόγος, υπάρχει ένα που δεν μπορούμε να ξεχάσουμε: το δικαίωμα στην αίρεση, να επιλέγουμε διαφορετικά.

Ζοζέ Σαραμάγκο


O direito à heresia
Por Fundação José Saramago

Para mim, é muito claro que entre os direitos humanos de que tanto se fala, há um que não se pode esquecer: o direito à heresia, a escolher outra coisa.

El Mercurio, Santiago de Chile, 26 de Junho 1994

Δικαιοσύνη, η ντροπή του κόσμου

100 εκατομμύρια ευρώ της Siemens σε μίζες δεν αρκούν για να στείλουν έστω και έναν, όχι στη φυλακή, ούτε καν στον εισαγγελέα...
Η φάμπρικα που πήγε να στηθεί με τους Βατοπεδινούς ήταν και αυτή, από ότι φαίνεται, «καθ’ολα νόμιμη».
Επι σειρά ετών, «κατα συρροή και κατ’ εξακολούθηση», οι ελληνικές υπηρεσίες τάιζαν με ψευδή στοιχεία την Eurostat, κορόιδευαν απροκάλυπτα τους ευρωπαίους εταίρους και τον ελληνικό λαό σχετικά με την κατάσταση της οικονομίας. Κανένας πρωθυπουργός, υπουργός ούτε καν κάποιος γ. Γραμματέας δεν κατηγορήθηκε, κανένας διευθυντής ή έστω υπάλληλος δεν ελέγχθηκε για αυτή τη σκευωρία που συνέβαλε στη Χρεοκοπία.

Για άλλη μια φορά, πόσο δίκιο έχει ο σοφός Σαραμάγκο όταν λέει:

"Πάντοτε πίστευα ότι θα έρθει μια ημέρα που η δικαιοσύνη θα έπαυε να είναι αυτή η ντροπή του κόσμου που βιώνουμε καθημερινά."

Essa vergonha de mundo
Por Fundação José Saramago
Sempre pensei que chegará um tempo em que a justiça não seja essa vergonha de mundo a que assistimos todos os dias.
“Yo no he roto con Cuba”, Rebelión, 12 de Outubro de 2003
In José Saramago nas Suas Palavras

Disease of Democracy

According to Saramago:

A doença mortal das democracias é a renúncia do cidadão a participar.

Meaning:
The lethal disease of democracies is the resignation of the citizens from participating.

Η θανάσιμη ασθένεια των δημοκρατιών είναι η παραίτηση των πολιτών από το να συμμετέχουν.

Saramago: constructing humanity

Construir humanidade
Por Fundação José Saramago

Nem todos os lugares onde o homem vive são sempre humanos. A função dos que têm a responsabilidade do governo e também dos artistas consiste na obrigação de tornar o mundo cada dia mais humano. Por viver em comunidade, a nossa missão, que não é histórica nem muito menos divina, consiste em construir humanidade. Essa tem que ser uma preocupação diária, para que a queda de todos os dias se detenha.

“El paso del gran pesimista”, Semanario Universidad, San José Costa Rica, 30 de Junho de 2005


Κατασκευή ανθρωπιάς

Δεν είναι όλοι οι τόποι όπου κατοικεί ο άνθρωπος πάντα ανθρώπινοι. Ο ρόλος εκείνων που έχουν την ευθύνη της διακυβέρνησης αλλά και των καλλιτεχνών συνίσταται στο να κάνουν τον κόσμο καθημερινά πιο ανθρώπινο. Για να ζούμε σε κοινότητα, η αποστολή μας συνίσταται στο να κατασκευάζουμε ανθρωπιά. Αυτή πρέπει να είναι μια καθημερινή απασχόληση, ώστε να συγκρατείται η πτώση όλων των ημερών.


Constructing humanity

Not all the places where man leaves are always human. The function of those having the responsibility to govern and of the artists as well, consists of the obligation to turn the world every day more human. To live in a community, our mission, which is neither historical nor divine, consists of constructing humanity. This must be a daily occupation, so that the fall of all the days is detained.

Saramago: The three principal doors of understandying

From the blog of Saramago:

Três portas principais
Por Fundação José Saramago

Ler e imaginar são duas das três portas principais — a curiosidade é a terceira — por onde se acede ao conhecimento das coisas. Sem antes ter aberto de par em par as portas da imaginação, da curiosidade e da leitura — não esqueçamos que quem diz leitura diz estudo—, não se vai muito longe na compreensão do mundo e de si mesmo.

“El concepto de utopía ha hecho más daño que bien”, La Prensa Gráfica, San Salvador, 1 de Junho de 2005

Τρεις κύριες πύλες

Το διάβασμα και η φαντασία είναι οι δύο απο τις τρείς κύριες πύλες – η τρίτη είναι η περιέργεια- απ’ όπου μπορεί κανείς να προσεγγίσει την γνώση των πραγμάτων. Αν δεν ανοίξουμε μια-μια τις πύλες της φαντασίας, της περιέργειας και του διαβάσματος –ας μην ξεχνάμε οτι όταν λέμε διάβασμα εννοούμε μελέτη-, δεν μπορούμε να πάμε μακρυά στην κατανόηση του κόσμου και του εαυτού μας.

Three principal doors

Reading and imagining are two of the three principal doors- curiosity is the third one- through which knowledge of things is accessed. Without opening one after the other the doors of imagination, of curiosity and of reading – let’s not forget that by reading we mean studying-, we cannot go far in the comprehension of the world and ourselves.

Saramago: capitalism and poverty

From the blog of Saramago:

A multiplicação da pobreza
Por Fundação José Saramago
Tal como a religião não pode viver sem a morte, o capitalismo não só vive da pobreza como a multiplica.
“José Saramago”, Éxodo, Madrid, nº 96, Dezembro de 2008

A quick translation:

Multiplication of Poverty.

The same way religion cannot live without death, capitalism not only does not live without poverty, but also multiplies it.

Πολλαπλασιασμός της φτώχειας

‘Οπως η θρησκεία δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το θάνατο, έτσι και ο καπιταλισμός όχι μονο δε ζει χωρίς την φτώχεια, αλλά και την πολλαπλασιάζει.

Jose Saramago: We are beings in a quest

Procurar

Por Fundação José Saramago

O homem é um ser que procura. O que caracteriza o ser humano é a necessidade de procurar e procurar por distintos caminhos, que podem ser contraditórios. Não sabemos se encontramos e não sabemos se o que encontrámos é alguma vez o que estávamos procurando, ou se não há mais o que procurar depois de haver encontrado algo. Portanto, somos seres de procura.
“A escrita como uma tomada de consciência”, Sempre!, México D.F., 25 de Fevereiro de 1999 [Entrevista de Adriana Cortes]

Source:
http://caderno.josesaramago.org/2010/07/06/procurar/

An english translation:
The human is a being that seeks. What characterizes the human being is the necessity to seek and to seek through distinct ways, that may be contradictory.
We don't know if we find and we don't know if what we found is what we were once looking for, or if there is nothing else to look for after we have found something. Therefore, we are beings of quest.

Και στα ελληνικά:
Ο άνθρωπος είναι ένα όν που αναζητά. Αυτό που χαρακτηρίζει την αθρώπινη ύπαρξη είναι η ανάγκη για αναζήτηση και η αναζήτηση σε διαφορετικούς δρόμους, που μπορεί να είναι αντιφατικοί. Δεν ξέρουμε αν θα βρούμε κάτι και δεν ξέρουμε αν αυτό που βρήκαμε είναι αυτό που αναζητούσαμε, ή αν υπάρχει κάτι άλλο να αναζητήσουμε αφότου βρήκαμε κάτι. Για αυτό είμαστε όντα της αναζήτησης.
Ζοζέ Σαραμάγκο

ΤV εναντίον Saramago

Επανέρχομαι στο μικρό απόσπασμα από μια συνέντευξη του Jose Saramago, που ήταν και η τελευταία ανάρτηση στο blog του, σαν μια περίληψη της πνευματικής του διαθήκης:

Σκέψη, σκέψη

Πιστεύω ότι απο την κοινωνία μας λείπει η φιλοσοφία. Η φιλοσοφία σαν χώρος,σαν τόπος, σαν μέθοδος στοχασμού που δε χρειάζεται να έχει συγκεκριμένο σκοπό όπως η επιστήμη, η οποία εξελίσσεται για να πετύχει στόχους. Μας λείπει ο στοχασμός, η σκέψη, χρειάζεται να εργαστούμε πάνω στη σκέψη γιατί χωρίς ιδέες δεν πάμε πουθενά.

Πόσο μακριά βρίσκεται ο κόσμος μας, όμως, από αυτήν την κατάσταση!
Διαβάζω τις στατιστικές για την τηλεθέαση:
- ο μέσος αμερικάνος περνάει 4,5 ώρες την ημέρα, κάθε μέρα, στον καναπέ του βλέποντας tv!
- αντίστοιχα, ο ευρωπαίος 3,5 ώρες,
- και ο έλληνας 4 ώρες.

Ιδού τι συμβαίνει με την ανάγνωση βιβλίων (τα στοιχεία αφορούν τις ΗΠΑ):
- 58% των ενηλίκων δεν ξανα-ανοίγει βιβλίο μετά το λύκειο!
- για τους αποφοίτους ανώτατης εκπέδευσης το ποσοστό είναι 42%
- το 70% των ενηλίκων δεν έχει πατήσει σε βιβλιοπωλείο τα τελευταία 5 χρόνια.

Φοβάμαι ότι μια κοινωνία στην οποία θα κυριαρχεί η φιλοσοφική σκέψη και ο στοχασμός είναι τόσο ουτοπική, όσο και εκείνη η χώρα, της οποίας οι πολίτες αποφασίζουν να περιφρονήσουν το διεφθαρμένο σύστημα εξουσίας και να ρυθμίσουν τις υποθέσεις τους μόνοι τους καθιστώντας αχρείαστους τους -έτσι και αλλίως άχρηστους- πολιτικούς, στο αριστούργηματικό μυθιστόρημα του Σαραμάγκο (Περί Φωτίσεως). Για αυτό, προφανώς, ο σοφός συγγραφέας στέλνει μια σφαίρα να διαλύσει την υπεραισιόδοξη φαντασίωση του.

Farewell Jose Saramago

Κανονικά θα έπρεπε να νοιώθω ζήλια για μια ζωή τόσο γεμάτη, τόσο όμορφη και τόσο σημαντική. Όταν όμως έφτασε εκείνο το SMS με το θλιβερό νέο- ο Ζοζέ Σαραμάγκο πέθανε- αισθάνθηκα απόγνωση και ένα αίσθημα ορφάνιας. Ο Σοφός Γέροντας, τα γραπτά του, που πάντα διάβαζα με τον πιο αργό ρυθμό για να παρατείνω όσο μπορούσα την απόλαυση, και οι σκέψεις του, ήταν για μένα η πιο αποτελεσμάτική παρηγοριά κάθε φορά που ο παραλογισμός του κόσμου που φτιάξαμε γινόταν αφόρητος. Εκείνου του είδους η παρηγορία που μόνο τα φωτεινά πνεύματα μπορούν να μας προσφέρουν.

Ελπίζω αυτή η μελαχρινή καλονή, η Θάνατος, που τον έχει τώρα στην αγκαλιά της, να είναι τρυφερή μαζί του.

Βρήκα στο blog του (http://caderno.josesaramago.org/)την τελευταία του ανάρτηση. Στον αγώνα ως την τελευταία ανάσα:
Pensar, pensar
Junho 18, 2010 por Fundação José Saramago

Acho que na sociedade actual nos falta filosofia. Filosofia como espaço, lugar, método de refexão, que pode não ter um objectivo determinado, como a ciência, que avança para satisfazer objectivos. Falta-nos reflexão, pensar, precisamos do trabalho de pensar, e parece-me que, sem ideias, nao vamos a parte nenhuma.

Μια πρόχειρη μετάφραση:
Σκέψη, σκέψη
Πιστεύω ότι απο την κοινωνία μας λείπει η φιλοσοφία. Η φιλοσοφία σαν χώρος,σαν τόπος, σαν μέθοδος στοχασμού που δε χρειάζεται να έχει συγκεκριμένο σκοπό όπως η επιστήμη, η οποία εξελίσσεται για να πετύχει στόχους. Μας λείπει ο στοχασμός, η σκέψη, χρειάζεται να εργαστούμε πάνω στη σκέψη γιατί χωρίς ιδέες δεν πάμε πουθενά.