Thursday, December 6, 2012

Oscar Niemeyer: φουτουρισμός και bossa nova


Τα εντυπωσιακά κτίρια του Oscar Niemeyer στέκονται διάσπαρτα σε διάφορα σημεία του πλανήτη σαν ναοί αφιερωμένοι στο μέλλον του Ανθρώπου και είναι αυτά που του χάρισαν δόξα, χρήμα και βραβεία.

Όμως, ένας άνθρωπος που παντρεύεται στα 100 του, εργάζεται πυρετωδώς ως την τελευταία του πνοή στα 105 του και για τον οποίο ο φίλος του Φιντέλ Κάστρο είπε ότι οι δυό τους είναι οι τελευταίοι κομμουνιστές στον κόσμο, πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από ένας κορυφαίος αρχιτέκτονας.

Ας πάμε μια βόλτα στο χώρο και στο χρόνο για να πιάσουμε το νήμα από την αρχή: Η Βραζιλία της δεκαετίας του 1950 ήταν μια χώρα με ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη, μια χώρα που επιχειρούσε με όλη της τη δύναμη το άλμα προς το μέλλον. Ήταν η εποχή που θεμελιώθηκε, στη θέση μιας ζούγκλας, η νέα της πρωτεύουσα η Μπραζίλια. Τα φουτουριστικά σχέδια της πόλης, που έμελλε να χαρακτηριστεί χώρος παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO, ήταν έργο του Niemeyer. Ήταν επίσης η εποχή με κυρίαρχο πολιτικό σύνθημα το «να πετύχουμε την ανάπτυξη 50 ετών σε 5», η εποχή που ανήσυχα πνεύματα πειραματίζονταν και δεν δίσταζαν να συνδιάσουν το παραδοσιακό με το μοντέρνο, το τοπικό με το ξένο στην προσπάθεια τους να δώσουν σχήμα στο μέλλον. Ήταν η εποχή της Bossa Nova.

Η νέα γενιά μουσικών, μαγεμένοι από τον ήχο της αμερικάνικης τζαζ, τόλμησαν να την παντρέψουν με τους οικίους ρυθμούς της σάμπα για να γεννηθούν «αλλόκοτες» μελωδίες που ξένισαν τους θεωρητικούς, αλλά σύντομα θα γοήτευαν όλο τον πλανήτη. H Bossa Nova, όμως, περισσότερο από ένα μουσικό είδος, έγινε το σύμβολο του ονείρου των καλλιεργημένων αστών (από τους κύκλους των οποίων ξεκίνησε άλλωστε) για ένα μέλλον ανοικτό σε ιδέες, ανανεωμένο από την αύρα του κοσμοπολιτισμού και συνέπεσε με την προσπάθεια ενός μεγάλου έθνους να αφήσει πίσω του το αποικιοκρατικό παρελθόν και να ανοίξει τα φτερά του προς τη νεωτερικότητα.

Ορόσημο για την διάδωση της νέας μουσικής ήταν το ανέβασμα της μουσικής θεατρικής παράστασης “Orfeu da Conceiçao” (μεταφορά του μύθου του Ορφέα και της Ευρυδίκης) το 1956 στο Ρίο ντε Ζανέιρο. Τρεις καλοί φίλοι και κορυφαίοι ο καθένας στο αντικείμενο του ήταν οι βασικοί συντελεστές: ο συνθέτης Antonio Carlos Jobim έγραψε τη μουσική, ο ποιητής Vinicius de Moraes τους στίχους και ο τρίτος της παρέας, ο αρχιτέκτονας μας Oscar Niemeyer σχεδίασε τα σκηνικά. Οι δύο πρώτοι θα γίνονταν οι πιο εμβληματικές μορφές της Bossa Nova, δημιουργοί των μεγαλύτερων σουξέ της εποχής (με γνωτότερο όλων το Girl from Ipanema, που το εμπνεύστηκαν ενώ "ζαχάρωναν" ένα 17χρονο κορίτσι που κατηφορίζε στην παραλία της Ιπανέμα). Η επιτυχία ήταν τέτοια που το έργο μεταφέρθηκε σύντομα στον κινηματογράφο, με τίτλο “Orfeu Negro” και κέρδισε το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας το 1959. Η Bossa Nova κατακτούσε τον κόσμο!




Όλα αυτά ήταν πολύ όμορφα για να διαρκέσουν και η πιο δημιουργική περίοδος της Βραζιλίας διακόπηκε βίαια με την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας το 1964 (που θα παρέμενε ως το 1985). Ο Niemeyer, γνωστός αριστερός, μέλος του κομμουνιστικού κόμματος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την χώρα, όπως και ένας μεγάλος αριθμός αντιφρονούντων διανοούμενων και καλλιτεχνών. Έτσι, μαζί με τις νότες διασκορπίστηκαν και οι άνθρωποι της Bossa Nova στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα!




Την πρώτη φορά που αντίκρυσα κτίριο του Niemeyer, το μουσείο μοντέρνας τέχνης στο Ninteroi συγκεκριμένα, νόμισα ότι προσγειωθειώθηκε το διαστημόπλοιο Enterprise στην πόλη και από κάπου θα εμφανιζόταν ο Σποκ! Δεν καταλαβαίνω πολλά από αρχιτεκτόνικη για να πω περισσότερα για το έργο του, απ’ ότι διαβάζω όμως σχεδίασε περίπου 600 κτίρια, όλα πρωτότυπα και φουτουριστικά, σε δεκάδες χώρες του κόσμου. Σχεδίασε την πρωτεύουσα της πατρίδας του, έγινε πρόεδρος του κομμουνιστικού κόμματος της Βραζιλίας, στα 100 του παντρεύτηκε την γραμματέα του, ήταν κολλητός του Jobim, του Vinicius και του Κάστρο, ενώ λίγες εβδομάδες πριν πεθάνει, στο κρεβάτι του νοσοκομείου σχεδίασε μια σειρά παπουτσιών για την Converse με πολιτικά μηνύματα. Στη βιογραφία του είχε γράψει: “εκείνο που με γοητεύει είναι οι ελεύθερες και αισθησιακές καμπύλες. Οι καμπύλες που βρίσκονται στα βουνά, στα κύματα της θάλασσας και στα σώματα των γυναικών που ερωτευόμαστε”. Στα 103 του, άπληστος ακόμα για ζωή δήλωνε “Ο κόσμος είναι σκατά. Γεννιόμαστε καταδικασμένοι να εξαφανιστούμε.”

105 χρόνια και δεν πρέπει να άφησε ούτε μια στιγμή να πάει χαμένη, 105 χρόνια με το πάθος για ζωή και δημιουργία να ξεχειλίζει.

Να λυπηθείς για τον θάνατο ενός τέτοιου ανθρώπου, ή να ζηλέψεις μια ζωή, για την οποία ο χαρακτηρισμός “γεμάτη” χάνει κάθε νόημα;
Τίποτε από τα δύο. Μόνο να εμπνευστείς! Και να ελπίζεις να εμφανιστεί σύντομα μια νέα “γεννιά Bossa Nova”.