Friday, December 16, 2011

History repeats itself?

Υφεση και Δημοκρατία

Paul Krugman


TO BHMA/ The New York Times

Είναι καιρός να αρχίσουμε να αποκαλούμε την τρέχουσα κατάσταση με το όνομα της: είναι ύφεση. Σύμφωνοι, δεν είναι ένα ολοκληρωμένο ριπλέι της Μεγάλης Ύφεσης, αλλά αυτό δεν είναι παρηγοριά. Η ανεργία τόσο στην Αμερική, όσο και στην Ευρώπη, παραμένει καταστροφικά υψηλή. Ηγέτες και θεσμοί απαξιώνονται όλο και περισσότερο. Και οι δημοκρατικές αξίες βρίσκονται υπό πολιορκία.

Ως προς το τελευταίο σημείο, δεν κινδυνολογώ. Τόσο στο πολιτικό όσο και στο οικονομικό μέτωπο είναι σημαντικό να μην πέσουμε στην παγίδα της σύγκρισης με το Κραχ. Η υψηλή ανεργία δεν είναι «καλή», μόνο και μόνο επειδή δεν έχει φτάσει στα επίπεδα του 1933: και οι δυσοίωνες πολιτικές τάσεις δεν πρέπει να απορρίπτονται, μόνο και μόνο επειδή δεν έχει εμφανιστεί ακόμη κάποιος Χίτλερ.

Ας μιλήσουμε συγκεκριμένα για το τι συμβαίνει στην Ευρώπη - όχι επειδή όλα πάνε καλά στην Αμερική, αλλά επειδή πολύς κόσμος δεν έχει συνειδητοποιήσει την βαρύτητα των ευρωπαϊκών πολιτικών εξελίξεων.

Πρώτα απ' όλα, η κρίση του ευρώ σκοτώνει το Ευρωπαϊκό Όνειρο. Το κοινό νόμισμα, που υποτίθεται πως θα ένωνε τα κράτη, έχει αντίθετα δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα πικρής αντιπαράθεσης.

Ιδίως οι απαιτήσεις για όλο και σκληρότερη λιτότητα, χωρίς καμιά αντισταθμιστική αναπτυξιακή προσπάθεια, έχουν κάνει διπλή ζημιά. Έχουν αποτύχει ως οικονομική πολιτική, επιδεινώνοντας την ανεργία χωρίς να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη: μια πανευρωπαϊκή ύφεση μοιάζει πλέον πιθανή, ακόμη κι αν η άμεση απειλή μιας πιστωτικής κρίσης έχει απομακρυνθεί. Και επίσης έχουν δημιουργήσει ένα τρομερό κύμα οργής, καθώς πολλοί Ευρωπαίοι έχουν εξοργιστεί, δικαίως ή αδίκως (ή και τα δυο), με αυτό που θεωρούν σαν υπερβολική εξάσκηση της Γερμανικής ισχύος.

Ουδείς γνώστης της ευρωπαϊκής ιστορίας μπορεί να δει αυτή την επιστροφή του κλίματος εχθρότητας χωρίς να νιώσει ρίγος. Ίσως όμως τα πράγματα να είναι ακόμη χειρότερα απ΄ ότι νομίζουμε.

Οι δεξιοί λαϊκιστές ενισχύονται συνεχώς - από την Αυστρία, όπου το «Κόμμα της Ελευθερίας» (ο ηγέτης του οποίου έχει διασυνδέσεις με νεοναζιστές) συναγωνίζεται στις δημοσκοπήσεις τα παραδοσιακά κόμματα, ως τη Φιλανδία, όπου το αντιμεταναστευτικό κόμμα των «Αληθινών Φιλανδών» ενισχύθηκε στις εκλογές του περασμένου Απρίλη. Και αυτές είναι πλούσιες χώρες, οι οικονομίες των οποίων άντεξαν την κρίση. Τα πράγματα μοιάζουν ακόμη πιο δυσοίωνα στα φτωχότερα έθνη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

Τον περασμένο μήνα, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) τεκμηρίωσε μια ραγδαία υποχώρηση στην υποστήριξη που απολαμβάνει το δημοκρατικό πολίτευμα στην κοινή γνώμη των κρατών της λεγόμενης «Νέας Ευρώπης», των χωρών που μπήκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Διόλου περίεργο που η απώλεια της πίστεως προς τη δημοκρατία είναι εντονότερη στις χώρες που υπέφεραν από τις μεγαλύτερες οικονομικές «βουτιές».

Και σε ένα τουλάχιστον έθνος, την Ουγγαρία, οι δημοκρατικοί θεσμοί υπονομεύονται ήδη. Ένα από τα μεγαλύτερα κόμματα της Ουγγαρίας, το «Γιόμπικ», είναι ένας εφιάλτης βγαλμένος από την δεκαετία του 1930: είναι αντί-Ρομά (Τσιγγάνοι), είναι αντισημιτικό, και διαθέτει ακόμη και παραστρατιωτικό βραχίονα. Αλλά η άμεση απειλή έρχεται από το «Φίντες», το κυβερνών κεντροδεξιό κόμμα.

Το «Φίντες» εξασφάλισε πέρσι μια εντυπωσιακή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, εν μέρει τουλάχιστον λόγω της οικονομικής κατάστασης: η Ουγγαρία δεν συμμετέχει στο ευρώ, αλλά υπέφερε λόγω του μεγάλης κλίμακας δανεισμού σε ξένα νομίσματα και επίσης, για να είμαστε ειλικρινείς, λόγω της κακοδιαχείρισης και της διαφθοράς των αριστερών-προοδευτικών κομμάτων που ήταν πριν στην κυβέρνηση. Τώρα το «Φίντες», αφού πέρασε ετσιθελικά την περασμένη άνοιξη ένα νέο Σύνταγμα σε μια αμιγώς κομματική ψηφοφορία, δείχνει αποφασισμένο να «μονιμοποιηθεί» στην εξουσία.

Το ζήτημα είναι περίπλοκο. Η Κιμ Λέιν Σέπελ, διευθύντρια του προγράμματος Νομικών και Δημόσιων Υποθέσεων στο πανεπιστήμιο Πρίνστον, παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στην Ουγγαρία: μου λέει ότι το «Φίντες» βασίζεται σε μια σειρά μέτρων για να καταπνίξει την αντιπολίτευση. Ένας προτεινόμενος εκλογικός νόμος αλλάζει τον χάρτη των εκλογικών περιφερειών κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι πρακτικά σχεδόν αδύνατος ο σχηματισμός κυβέρνησης από τα άλλα κόμματα. Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης δέχεται συνεχή πλήγματα, ενώ τα δικαστήρια έχουν γεμίσει από κομματικά στελέχη. Τα κρατικά ΜΜΕ έχουν μετατραπεί σε κομματικά όργανα, ενώ τα ανεξάρτητα ΜΜΕ βρίσκονται υπό διωγμό. Και μια νέα προτεινόμενη συνταγματική τροποποίηση θα θέσει ουσιαστικά εκτός νόμου το ισχυρότερο αριστερό κόμμα.

Όλα αυτά μαζί συνιστούν μια επανεγκαθίδρυση της απολυταρχικής εξουσίας, κάτω από ένα λεπτότατο λούστρο δημοκρατίας, στην καρδιά της Ευρώπης. Και αυτό είναι ένα δείγμα των όσων μπορεί να συμβούν ευρύτερα, αν αυτή η ύφεση συνεχιστεί.

Δεν είναι ξεκάθαρο τι μπορεί να γίνει με την διολίσθηση της Ουγγαρίας προς τον αυταρχισμό. Το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, προς τιμήν του, παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, αλλά κατά βάση πρόκειται για ένα Ευρωπαϊκό ζήτημα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχασε την ευκαιρία να αναχαιτίσει από την αρχή την προσπάθεια του «Φιντες» να μονοπωλήσει την εξουσία - εν μέρει διότι η συνταγματική μεταρρύθμιση πραγματοποιήθηκε ενώ η Ουγγαρία κατείχε την εκ περιτροπής προεδρία της Ένωσης. Τώρα θα είναι πολύ πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί: καλύτερα όμως να προσπαθήσουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες να το κάνουν, αν δεν θέλουν να κινδυνεύσουν μια μέρα να χάσουν όλα όσα πρεσβεύουν.

Και πρέπει επίσης να ξανασκεφτούν τις αποτυχημένες τους οικονομικές πολιτικές. Αν δεν το πράξουν, θα υπάρξει ακόμη μεγαλύτερη οπισθοδρόμηση για την δημοκρατία - και η διάλυση του ευρώ μπορεί να αποδειχτεί η μικρότερη από τις ανησυχίες τους.

Thursday, November 24, 2011

Αναζητώντας το Κέντρο, του Α. Δοξιάδη

Η ευθύνη των πνευματικών ανθρώπων απέναντι στη Κοινωνία έγγυται στο να την οδηγήσουν στην "καθαρή σκέψη", να βοηθήσουν δηλαδή την Κοινή Γνώμη να προσεγγίζει τα ζητήματα που την αφορούν, απαλλαγμένη από προκαταλήψεις, δογματισμούς και εμμονές. Να γίνουν το αντίβαρο στην παραπλανητική γοητεία των εύκολων συνθημάτων και της υπεραπλούστευσης, αναδεικνύοντας τις λεπτές έννοιες και ξεμπλέκοντας το χαοτικό νήμα της πραγματικότητας.

Για μια τόσο δύσκολη συγκυρία σαν την τωρινή, οι επιδόσεις της Διανόησης είναι μάλλον απογοητευτικές. Όμως, υπάρχουν ευχάριστες αξαιρέσεις, που ωφείλουμε να ακούσουμε με προσοχή:

Διάβασα μια ανάλυση και ιστορική αναδρομή του πολιτικού μας συστήματος από τον Απόστολου Δοξιάδη, ο οποίος διατυπώνει την άποψη ότι είναι αναγκαίο να επαναπροσδιοριστεί και να ανασυγκροτηθεί ο χώρος του Κέντρου στο πολιτικό φάσμα. Αν κατά το παρελθόν, μας λέει, το Κέντρο ήταν ο χώρος νηφαλιότητας ανάμεσα στην κομμουνιστική/αριστερή και την δεξιά υστερία, στη σημερινή συνθήκη το Κέντρο θα πρέπει να είναι η όαση ορθολογισμού και ψυχραιμίας ανάμεσα στον λαικισμό του μετώπου ΠΑΣΟΚ/ΝΔ/ΛΑΟΣ και την άρνηση στην οποία αναλώνεται η Αριστερά.

Το πλήρες κείμενο (από το www.koinonikossyndesmos.org)

Ζητείται Επειγόντως: το Κέντρο
23 Νοεμβρίου, 2011 // Συγγρ: Απόστολος Δοξιάδης //
Του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΔΟΞΙΑΔΗ*
Το αδιέξοδο όπου βρίσκεται αυτή τη στιγμή η χώρα δε μπορεί να ξεπεραστεί, αν δεν αποκτήσει ξανά φωνή, αλλά και πολιτική υπόσταση, ο φυσικός πλειοψηφικός χώρος μιας δημοκρατικής Ελλάδας, το Κέντρο.

Προϋπόθεση για να αποφύγει η Ελλάδα την επερχόμενη καταστροφή είναι να αλλάξει το άρρωστο κομματικό σύστημα που σημαίνει να συμβεί ένα, ή και τα δύο, από τα παρακάτω: να εξυγιανθούν ριζικά τα μεγάλα κόμματα, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό—φοβάμαι όμως ότι ο βαθμός αυτός ίσως να είναι πολύ μικρός—και να δημιουργηθούν καινούργια, ίσως ενσωματώνοντας και κάποιες από τις υγιέστερες δυνάμεις των παλαιών, που θα επιτρέψουν σε νέους ανθρώπους, με νέο ήθος και πραγματικές ικανότητες, να μπουν στην πολιτική σκηνή. Γιατί μόνο με τα υπάρχοντα κόμματα και το υπάρχον ανθρώπινο υλικό, ως έχει, δε μπορεί να γίνει τίποτε καλό. Καλή ομελέτα με κλούβια αυγά δε φτιάχνεται• παρομοίως, δε γίνεται καλή πολιτική με κακά κόμματα και κακούς πολιτικούς.
Πώς όμως θα αλλάξει το άρρωστο κομματικό σύστημα; Τι είναι αυτό που θα επιτρέψει τις αλλαγές που η συντριπτική πλειοψηφία των σήμερα ενεργών πολιτικών δε θέλει, ή δε μπορεί—ή, συνηθέστερα, και τα δύο—να κάνει; Κατά τη γνώμη μου, για να μπορέσουν να πραγματοποιηθούν οι αλλαγές αυτές πρέπει προηγουμένως να εκφραστεί με ισχυρή φωνή ο χώρος που σε κάποιες φάσεις της νεότερης ιστορίας μας αποκαλούνταν, και σωστά, «κεντρώος». Δε μιλώ εδώ για ένα νέο πολιτικό κόμμα ή, σωστότερα, δε μιλώ μόνο για κάτι τέτοιο. Μιλώ για κάτι βασικότερο, την απαραίτητή του προϋπόθεση. Γιατί ο χώρος του Κέντρου δεν ορίζεται πρωτίστως κομματικά, αλλά πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά, και για να υπάρξει ένα νέο κόμμα με προοπτική, πρέπει να ξέρουμε, και να ξέρει, ποια είναι η κοινωνική πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική κατηγορία που εκφράζει.
Ο χώρος του Κέντρου αποτελεί στη σημερινή Ελλάδα προβληματική έννοια. Κάποιοι τον επικαλούνται, χωρίς να ξέρουν τι ακριβώς εννοούν, κάποιοι, όπως ο Διογένης με το φανάρι, τον αποζητούν γύρω τους, εις μάτην, κάποιοι τον αναπολούν με νοσταλγία, άλλοι τον λοιδωρούν, ενώ τέλος μερικοί—κυρίως τα κόμματα εξουσίας, που έχουν κάθε συμφέρον γι’ αυτό—θέλουν να τον υποβαθμίσουν ως αναχρονισμό, μια έννοια ληγμένη. Κι όμως, ο κεντρώος χώρος είναι αυτός που κατοικείται από το μεγαλύτερο αριθμό των πολιτών, που αντιπροσωπεύει δηλαδή τη μεγάλη πλειοψηφία των Ελληνίδων και των Ελλήνων, των μέσων, εργατικών, μετριοπαθών, πολιτικά αφανάτιστων πολιτών, χωρίς παρά ταύτα να τολμά να ομολογήσει το όνομά του. Έτσι, το να ξαναορίσουμε το νόημα της έννοιας «Κέντρο», και μέσα από τον ορισμό να της ξαναδώσουμε φωνή, είναι σήμερα πιο απαραίτητο παρά ποτέ.
Μια από τις ιδιομορφίες του πολιτικού Κέντρου είναι ότι ορίζεται πάντα ευκολότερα ως αντίθεση στα άκρα, παρά αυτόνομα, ως το τι είναι το ίδιο—αυτό άλλωστε μαρτυρεί και η ονομασία του. Κι εδώ είναι απαραίτητη μια πρόχειρη ιστορική αναδρομή:
Η έννοια του Κέντρου γίνεται κυριαρχική στην πολιτική ζωή ουσιαστικά μετά τον Εμφύλιο, καθώς στη διάρκειά του, ιδιαίτερα στα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα έχει χωριστεί σε δύο μόνο παρατάξεις: το ΚΚΕ και τους συμμάχους του από τη μια, και όλους τους άλλους από την άλλη—το Κέντρο ενσωματώνεται φυσικά στη δεύτερη κατηγορία. Στην περίοδο από το τέλος του Εμφυλίου ως την απριλιανή Δικτατορία, το 1967, το Κέντρο ορίζεται μέσω μιας διπλής αντίθεσης: αφ’ ενός από μια Αριστερά που ήταν τότε, πότε περισσότερο-πότε λιγότερο φανερά, ευθυγραμμισμένη με τη στρατηγική του Σοβιετικού μπλοκ, χωρίς να αποτάξει, ούτε στην ηπιότερη εκδοχή της, την ΕΔΑ της δεκαετίας του 1960, τον αντιδυτικό χαρακτήρα που αυτή η ένταξη επέβαλλε• και αφ’ ετέρου από μια Δεξιά που τη χαρακτήριζαν η τυφλή προσάρτησή της στο άρμα του Παλατιού, αλλά και ο ιδεολογικού τύπου εθνικισμός και αντικομμουνισμός. Κατοικώντας το μέσο χώρο, το Κέντρο είχε ταυτόχρονα και κάποια σημεία επαφής με τα δύο άκρα που αρνιόταν: με την Αριστερά, το έφερνε κοντύτερα μια λιγότερο συντηρητική πολιτισμική στάση (δημοτικισμός, άρνηση της εθνικιστικής και ακραία αντικομμουνιστικής ρητορικής), καθώς και η επιδίωξη των ίσων ευκαιριών και του κοινωνικού κράτους, ενώ με τη Δεξιά το ένωνε ο φιλοδυτικός προσανατολισμός, και η κοινή πίστη στην αστική δημοκρατία ως αντίθεση του μαρξιστικού ολοκληρωτισμού. Με δυο λόγια, το Κέντρο εκείνα τα χρόνια οριζόταν—έστω και αν δεν το δήλωνε πάντα με αυτούς τους σαφείς όρους—ως ένας πολιτικός χώρος ταυτόχρονα αντι-αριστερός και αντι-δεξιός, ως ταυτόχρονη άρνηση και των δύο άκρων, που όμως αφομοίωνε κάποια μη-ακραία χαρακτηριστικά και των δυο. Αλλά καθώς ο κύριος εκλογικός αντίπαλος του Κέντρου, από το τέλος του Εμφυλίου και ως το 1967, ήταν η Δεξιά, η ταυτότητα του οριζόταν πιο έκδηλα από την αντίθεσή του σε αυτήν, παρά την Αριστερά. (Παρά ταύτα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το προδικτατορικο Κέντρο παρέμεινε επί της ουσίας εξ ίσου αντι-αριστερό όσο και αντι-δεξιό, που τότε σήμαινε, κυρίως, αντικομμουνιστικό.) Τέλος, στο βαθμό που η ταυτότητά του οριζόταν θετικά, και όχι εκ των αντιθέσεών του, το προδικτατορικό Κέντρο ήταν ένας χώρος που αντλούσε τη δύναμή του από την πίστη στη φιλελεύθερη δημοκρατία και την ένταξη στη Δύση.
Τα χρόνια της επτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας δημιουργήθηκε μια νέα συσπείρωση στις πολιτικές δυνάμεις. Από το τρίδυμο Δεξιά, Κέντρο, Αριστερά, περάσαμε πάλι σε ένα διχασμό, μόνο που τώρα η κύρια αντίθεση είχε αλλάξει από αυτήν του Εμφυλίου: τότε, ήταν ΚΚΕ/υπόλοιποι• στο διάστημα 1967-74 έγινε χούντα/υπόλοιποι.
Η χούντα, βέβαια, παρά τα άπειρα στραβά της, έβαλε στο δρόμο της τελικής λύσης το πολιτειακό, με την εξορία του Κωνσταντίνου το Δεκέμβριο του 1967, και το δημοψήφισμα κατά της Βασιλείας, το 1973. Έτσι, με την αποκατάσταση της δημοκρατίας, τον Ιούλιο του 1974, το πολιτικό τοπίο δε μπορούσε να επανέλθει στο προδικτατορικό, τα δεδομένα είχαν αλλάξει. Δύο ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες που διαμόρφωσαν το μεταδικτατορικό τοπίο: οι μεγάλες πρωτοβουλίες του Καραμανλή (νομιμοποίηση του ΚΚΕ και δημοψήφισμα-οριστική επίλυση του πολιτειακού) και η δημιουργία του νέου τύπου κόμματος του Ανδρέα Παπανδρέου, του ΠΑΣΟΚ, ενός «κινήματος» που εκτός των άλλων εξαφάνισε—κι αυτό δεν είναι διόλου τυχαίο—μέσα σε μια επταετία, ως το 1981, τα κόμματα του πολιτικού Κέντρου.
Με τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ και την οριστική επίλυση του πολιτειακού, η Δεξιά είχε χάσει τα δύο της βασικά ερείσματα: τον ψυχροπολεμικό αντικομμουνισμό και την ταύτιση με το Παλάτι, και ό,τι αυτό συμβόλιζε. Χωρίς αυτά τα δύο, είχε χάσει το λόγο ύπαρξής της, οπότε η Νέα Δημοκρατία έπρεπε να δημιουργήσει μια νέα ταυτότητα, που ενσωμάτωνε σε μεγάλο βαθμό και τους περισσότερους ψηφοφόρους του προδικτατορικού Κέντρου. Όμως, η εξαφάνιση αυτή διόλου δε βόλευε τα σχέδια του Ανδρέα Παπανδρέου, που γι’ αυτό αποφάσισε να αναστήσει την παλιά Δεξιά, ως βολικό αχυράνθρωπο, ώστε να παίξει πιο εύκολα το δικό του πολιτικό παιχνίδι. Αντί όμως για την παραδοσιακή Δεξιά, που ουσιαστικά είχε σβήσει, στερούμενη ερεισμάτων, ο Ανδρέας ανέστησε ως αντίπαλο τη «Δεξιά», δηλαδή μια ουσιαστικά μυθική έννοια, που την έφτιαξε κατά πως τον βόλευε, μια καρικατούρα του παλιού εαυτού της, που τη φόρεσε σιγά σιγά καπέλο στην τότε ανυποψίαστη Νέα Δημοκρατία.
Ο Ανδρέας διαμόρφωσε σαν επιδέξιος ταχυδακτυλουργός το νέο πολιτικό τοπίο, δημιουργώντας εχθρούς και συμμάχους κατά τα γούστα του. Αφ’ ενός, κατάφερε να πλήξει καίρια τη Νέα Δημοκρατία περιορίζοντάς τη, με το δικό του ορισμό, σε κάτι που δεν ήταν, τη Δεξιά παλαιού τύπου. Αυτό το κατάφερε με το πνεύμα που ενσάρκωσε το στρεβλό σύνθημα «ο Λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά». Γιατί φυσικά η Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που επέβαλλε και διεξήγαγε υποδειγματικά το δημοψήφισμα που κατήργησε τη βασιλεία και νομιμοποίησε το ΚΚΕ, δεν ήταν ούτε φιλοβασιλική ούτε ψυχροπολεμικά αντικομμουνιστική. Άρα δεν ήταν και αυτό που «σήμαινε Δεξιά» στα μάτια των Ελληνίδων και των Ελλήνων, δηλαδή αυτό που έλεγε ο Ανδρέας ότι σήμαινε. Όμως ο πολύς κόσμος δεν πίστεψε την αλήθεια, αλλά τον Ανδρέα.
Αφ’ ετέρου, ο μέγας λαοπλάνος κατάφερε καίριο πλήγμα στο χώρο στα αριστερά του, αναγορεύοντας το ΠΑΣΟΚ του κύριο κληρονόμο των παραδόσεών της Αριστεράς, και περιθωριοποιώντας την ίδια με εκείνο το αλήστου μνήμης, ανδρεϊκής επινοήσεως, «λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις». Η υφαρπαγή της ιστορίας της Αριστεράς έγινε με την άλλη μεγάλη πομφόλυγα της δεκαετίας του 1980, τη λεγόμενη «Εθνική Συμφιλίωση», που ενσάρκωσε εμβληματικά η τοποθέτηση του Μάρκου Βαφειάδη ως βουλευτή Επικρατείας. (Η κίνησή του Ανδρέα ήταν φυσικά καθαρά συμβολική, και κενή περιεχομένου, καθώς η εθνική συμφιλίωση είχε επιτευχθεί στην ουσία τον Ιούλιο του 1974, από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, με τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ και του (τότε) ΚΚΕ Εσωτερικού. Τα άλλα ήταν λόγια, παράτες, φιέστες και κενή ρητορεία. )
Με το διπλό χτύπημα των συμβόλων και των συνθημάτων, δεξιά και αριστερά, που διέλυσε τους δυο πολιτικούς αντιπάλους του ΠΑΣΟΚ, αναγορεύοντας τον πρώτο κάτι που δεν ήταν, και παίρνοντας από τον δεύτερο την ιστορία του, το πολιτικό τοπίο της Ελλάδας υπέστη βίαια αναμόρφωση. Ο κύριος στόχος του Ανδρέα όμως δεν ήταν ούτε η Δεξιά ούτε η Αριστερά: ήταν η διάλυση του χώρου του Κέντρου, του μεγάλου πλειοψηφικού χώρου των μετριοπαθών ελληνίδων και ελλήνων πολιτών, που αποτελούσε και την κύρια δεξαμενή υποψήφιων ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ. Στήνοντάς απέναντί του μια Δεξιά-μπαμπούλα, μια φαντασίωση ενός σχεδόν φασιστικού-απολυταρχικού φάντασματος, ο Ανδρέας όρισε τον εαυτό του, και το ΠΑΣΟΚ του, ως ηγέτη ενός άτυπου λαϊκού Μετώπου, ενός νέου ανένδοτου αγώνα, που βάφτιζε ό,τι δεν ήταν «Δεξιά», δικό του χώρο. Αυτό ήταν το μέγιστο στρατήγημά του, και συνάμα το μεγαλύτερο κακό που έκανε στην ελληνική πολιτική ο Ανδρέας Παπανδρέου.
Ο Ανδρέας όρισε εξ αρχής τους κανόνες τους πολιτικού παιχνιδιού, με την αντίληψή του για την πολιτική να αποτελεί πλήρη ενσάρκωση της ρήσης του Μιτεράν, ότι «πολιτική είναι η διαχείριση των συμβόλων». Έτσι, ο Ανδρέας δεν ήταν μεγάλος πολιτικός αλλά μεγάλος λαοπλάνος, δημαγωγός, πολιτικάντης. Κι αυτό του το «μεγαλείο» η Ελλάδα το πλήρωσε ακριβά, και ίσως να το πληρώσει μελλοντικά ακόμη ακριβότερα.
Γιατί η πολιτική, βέβαια, δεν είναι αυτό που είπε ο Μιτεράν ή, σωστότερα, δεν πρέπει να είναι αυτό, αλλά κάτι άλλο, κάτι πολύ πιο απαραίτητο στη ζωή των ανθρώπων. Η καλή πολιτική δεν είναι η διαχείριση των συμβόλων—αν και είναι, αναγκαία, εν μέρει και αυτό—αλλά των πραγματικών ζητημάτων και προβλημάτων μιας χώρας, διαχείριση που βασίζεται στην παράλληλη ύπαρξη και λειτουργία ενός σωστού κράτους. Η καλή πολιτική συμβαδίζει με το σωστό κράτος που, για να είναι σωστό, δεν πρέπει να εξαρτάται παρά ελάχιστα από την πολιτική: η έκφραση «κρατικός μηχανισμός» δηλώνει ακριβώς ότι, σε μια σωστή δημοκρατία, το κράτος πρέπει να λειτουργεί σωστά, καλοκουρδισμένο ρολόι, ανεξάρτητα των πολιτικών. Αντ’ αυτού, ο Ανδρέας έδωσε στο ελληνικό κράτος το τελευταίο καίριο πλήγμα, διαλύοντάς το εντελώς. Για την ακρίβεια, προχώρησε πολύ παραπέρα στη διάλυσή του από αυτούς που αναθεμάτιζε ως εχθρούς του κράτους, δηλαδή το προχουντικό παρακράτος, και την ίδια τη χούντα-κράτος, κομματικοποιώντας τη δεκαετία του 1980 το κράτος σε βαθμό πρωτόγνωρο. Έπειτα, για να τον ανταγωνιστεί η Νέα Δημοκρατία στα χρόνια που ήταν στην εξουσία, τον μιμήθηκε, παίζοντας και αυτή το ίδιο παιχνίδι. Χωρίς αυτόνομο κράτος, όμως, η πολιτική δεν είχε πλέον θεσμικό αντίβαρο, και έτσι το κράτος μας κατάντησε απεικόνιση των δύο μεγάλων κομμάτων που νέμονται επί τριάντα χρόνια την εξουσία, των παρασυναγωγών και των συνεχνιακών ομάδων που τα διοικούν.
Από τη δεκαετία του 1980 και μετά, οι ιδέες και οι αρχές ουσιαστικά καταργήθηκαν, εξορίστηκαν από το μεγαλύτερο μέρος του κομματικού φάσματος—χώρια η περί του αντιθέτου φανφαρόνικες ρητορείες—μαζί και η έννοια των μεγάλων κομμάτων ως έκφρασης ουσιαστικών, συνεκτικών κοινωνικών σχηματισμών. Κι έτσι, αντί για το προδικτατορικό τρίδυμο Δεξιά-Κέντρο-Αριστερά, που είχε σίγουρα πολιτικό-κοινωνικό υπόβαθρο, η μεταπολιτευτική ζωή ορίστηκε από δύο κόμματα αποψιλωμένα από κάθε ουσιαστικό κοινωνικό περιεχόμενο, δηλαδή δυο κόμματα που με τον καιρό καταντούσαν ολοένα και περισσότερο απλές «φίρμες» (brands), με την αντίθεσή τους να έχει όσο ιδεολογικό περιεχόμενο όσο του Παναθηναϊκού με τον Ολυμπιακό. Το να είσαι Πασοκτζής ή Νεοδημοκράτης, έπαψε με τα χρόνια να σημαίνει το οτιδήποτε, από το ότι φοράς πράσινη ή γαλάσια φανέλα, και να νέμεσαι—αν ήσουν οργανωμένος οπαδός—τα προνόμια της ένταξής σου. Καθώς όμως στους ψηφοφόρους των δυο αυτών κομμάτων ανήκαν και όλοι όσοι θα μπορούσαν να ανήκουν στο μεσαίο κοινωνικό χώρο, αυτή η ισοπέδωσή τους κάτω από τις κενές «φίρμες» έπνιξε και κάθε δυνατότητα έκφρασής του Κέντρου.
Πιστεύω ότι όπως η μεταδικτατορική ισοπέδωση του ελληνικού πολιτικού τοπίου από τον Πασοκικής και Νεοδημοκρατικής υφής λαϊκισμό—και τα δύο εντέλει πνευματικά παιδιά του Ανδρέα Παπανδρέου—είχε κύριο θύμα της το Κέντρο, η ανασύστασή του Κέντρου, ως ουσιαστική έκφραση του μεγαλύτερου, παραγωγικότερου, και θετικότερου τμήματος της κοινωνίας, είναι ο εξ ων ουκ άνευ όρος της ανασυγκρότησης της πολιτικής μας ζωής πάνω σε μια βάση χρήσιμη για τον τόπο.
Το νέο αυτό Κέντρο, αναγκαστικά πρέπει να ορισθεί και αρνητικά, όπως πάντα ταιριάζει στο Κέντρο, αλλά και θετικά, όπως απαιτείται από ένα χώρο που πρέπει να οδηγήσει τη χώρα προς τη σωτηρία.
Αρνητικά, το Κέντρο σήμερα πρέπει να ορισθεί και πάλι ως αντίθεση στα δυο άκρα που απειλούν τη Δημοκρατία: το ένα παραμένει, όπως και παλιά, μια Αριστερά που δεν έχει αποκηρύξει το όραμα του ολοκληρωτισμού (έστω και αν η ίδια το βαφτίζει «ιδανική κοινωνία»), μια Αριστερά που αμφισβητεί ευθέως τη δημοκρατία μας, με λόγια (σαφέστατες διακηρύξεις) και έργα (έκνομες ενέργειες κατά της ασφάλειας και της ειρήνης των πολιτών και της εύρυθμης λειτουργίας του κράτους και της καθημερινότητάς μας). Το άλλο άκρο όμως δεν είναι ο Ανδρεοπαπανδρεϊκής επινοήσεως βρυκόλακας «Δεξιά», αλλά ο λαϊκισμός, που απαντιέται σε όλο το εύρος των μη-αριστερών κομμάτων, δηλαδή ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ΛΑΟΣ. Γιατί και στα τρία υπάρχουν πολιτικές τάσεις, αλλά και πολιτικοί, βουλευτές, πολιτευτές και ενεργά μέλη, που συναντιώνται στην ακραία λαϊκίστικη στάση τους, μια στάση ουσιαστικά αντι-ευρωπαϊκή, παρανοϊκά μισαλλόδοξη, που αναζητεί τον πατριωτισμό στην ψωροπερήφανη απομόνωση και κολακεύει τους ψηφοφόρους, αντιτάσσοντας στο παμπάλαιο σύμπλεγμα κατωτερότητας του νεοέλληνα, που η Κρίση το έχει διογκώσει υπερβολικά, το ψέμα μιας άνευ αποδείξεων ανωτερότητας, σε μια νέα παραλλαγή του «όσα δε φτάνει η αλεπού». Αν το καλοσκεφτούμε, οι ακραίοι λαϊκιστές του ΠΑΣΟΚ, της ΝΔ, του ΛΑΟΣ, τα βρίσκουνε μια χαρά μεταξύ τους: αν πετούσαν τις κομματικές τους φανέλες, θα μπορούσαν όλοι κάλλιστα να ανήκουν στα γραφικά γκρουπούσκουλα, τη «Σπίθα» ή το «Άρμα Πολιτών». Αυτά όμως είναι γραφικά μόνο επειδή είναι μικρά. Ενώ, αντίθετα, το κύριο σώμα και η έκφραση του λαϊκισμού, που κρατά δέσμια το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ στον παλιό, χειρότερο εαυτό τους, και καθορίζει ολοκληρωτικά το ΛΑΟΣ, δεν είναι διόλου γραφικό, γιατί έχει όγκο, μέγεθος, και απειλή να συμπαρασύρει τη χώρα στο δικό του ολέθριο δρόμο.
Όμως το νέο Κέντρο πρέπει να ορισθεί και θετικά, ως αυτό που πραγματικά είναι: η φωνή της πλειοψηφίας των Ελληνίδων και των Ελλήνων πολιτών που είναι σαφής στο θετικό όραμα που αποζητά για τον τόπο, δηλαδή το όραμα μιας φιλελεύθερης κοινωνίας ευρωπαϊκού τύπου, με σύγχρονο κράτος δικαίου, με ευνομία, ισονομία και σωστή λειτουργία των θεσμών. Το όραμα μιας Ελλάδας όπου το κράτος υπηρετεί τους πολίτες, και το Δημόσιο Συμφέρον, και δεν είναι ούτε όργανο των κομμάτων—όπως το κατάντησε η κομματοκρατία των δύο μεγάλων κομμάτων—ούτε μπαμπούλας ολοκληρωτικού τύπου, που εξουσιάζει τις ζωές των πολιτών, όπως το ονειρεύεται η Αριστερά. Το όραμα μιας Ελλάδας όπου η πολιτική και το κράτος υπηρετούν τους πολίτες που αγαπούν τον τόπο τους και θέλουν να ζουν εδώ ειρηνικά και δημιουργικά.
Το νέο αυτό Κέντρο πρέπει να στελεχωθεί από νέους ανθρώπους—νέους στην πολιτική αλλά και, νομίζω, ως επί το πλείστον σχετικά νέους ηλικιακά—που μπορούν με συνέπεια λόγου, πράξης και προσωπικού ιστορικού να εκφράσουν την ουσία του, τη μετριοπάθεια στην πολιτική, και τη στήριξη της δημιουργικότητας στην καθημερινή ζωή, αυτά δηλαδή που είναι το αιτούμενο όλων των καλών πολιτών.
Κάθε εθνική κρίση, κυρίως αν είναι οικονομική, ωθεί τους ανθρώπους στα άκρα, που τα προσεγγίζουν μέσα στην απελπισία του, γιατί τα άκρα πάντα ψεύδονται, συνειδητά ή ασυνείδητα, προσφέροντας την εύκολη ρητορική των απατηλών υποσχέσεων, αντί τη δύσκολη ουσία, που απαιτεί η πραγματικότητα. Η δική μας Κρίση δεν είναι διαφορετική και το βλέπουμε στις δημοσκοπήσεις: τα άκρα ανεβαίνουν, όχι μόνο η Αριστερά, ο ΛΑΟΣ και τα ακροδεξιά μορφώματα, αλλά—ακόμη πιο επικίνδυνα—οι ακραία λαϊκίστικες τάσεις στα δυο μεγάλα (για πόσο ακόμη;) κόμματα. Αν αυτό συνεχισθεί, αν δεν υπάρξει αντίδραση, ο τόπος θα διαλυθεί από τις φυγόκεντρες δυνάμεις των άκρων, ο κοινωνικός ιστός θα διαλυθεί. Η οικονομία θα τσακιστεί, και η Ελλάδα δε θα αντέξει, θα απομονωθεί πολιτικά από τη Δύση και θα γίνει χώρα του Τρίτου Κόσμου, ξανά «ψωροκώσταινα», το υποψήφιο θύμα του κάθε αυριανού ολιγάρχη, μαφιόζου ή δικτάτορα.
Για να αποφευχθεί η διάλυση στην οποία μας τραβούν ολοταχώς, από δυο μεριές, τα άκρα, εντός και εκτός μεγάλων κομμάτων, πρέπει να αποκτήσουμε πάλι Κέντρο. Το σάπιο κομματικό σύστημα θα διαλυθεί για να ανασυντεθεί υγιώς μόνο αν ο κεντρώος χώρος ξανα-αποκτήσει έκφραση, αυτοσυνειδησία και φωνή.
Μόνο ένα νέο, ισχυρό Κέντρο μπορεί να σώσει τη χώρα από την καταστροφή.
* Ο Απόστολος Δοξιάδης είναι συγγραφέας. Είναι ιδρυτικό μέλος του Κοινωνικού Συνδέσμου.

Thursday, November 17, 2011

Paris report

Άφιξη στο Gare du Nord. Δυσάρεστη έκπληξη, ψυχρή υποδοχή, η πανταχού παρούσα διαφήμιση του τρέχοντος τεύχους του περιοδικού Le Point, αφιερωμένο στα Μεγάλα Σφάλματα της Ιστορίας (της γαλλικής υποθέτω):
1.Είσοδος της Ελλάδας στο ευρώ,
2.Συνθήκη των Βερσαλλιών,
3.Γραμμή Μαζινώ,
4. ...

Η περιέργεια ξεπέρασε την οργή και αγόρασα το περιοδικό. Έχει στοιχεία, αδιάσειστα πιθανόν, - η διαφάνεια και η βιομηχανία της Ελλάδας είναι συγκρίσιμες μόνο με χωρών του Τρίτου Κόσμου. Αν αυτά τα ομαδόν πυρά δεν είναι αποτέλεσμα της (δικαιολογημένης) οργής τους για την απροσμέτρητη ανοησία των προσφάτων κυβερνήσεων μας, τότε υποπτεύομαι ότι προετοιμάζουν την ευρωπαική κοινή γνώμη για τον εξωστρακισμό της Ελλάδας. Σκέφτομαι: οι Ευρωπαίοι κραδαίνουν τα λεκτικά χατζάρια τους, και ανησυχώ: πότε θα αρχίσουν να ακονίζουν τα ατσαλένια;

Ξεκίνησα τις μοναχικές μου βόλτες στις γκαλερί. Οι δουλειές μοιάζουν να πηγαίνουν καλά και η τέχνη της Φωτογραφίας δείχνει στα πάνω της. Οι άγνωστοι, πλην υποσχόμενοι(;), ζητάνε 3,4, 5 χιλιάρικα για μια φωτογραφία, οι καταξιωμένοι 25, 30, και βάλε. Εκείνοι τα ζητούν και φαίνεται ότι αρκετοί τους τα δίνουν. Χαίρομαι για τους καλλιτέχνες.

Και η αγορά ακινήτων ακμάζει, μου είπαν. 10.000 ευρώ το τετραγωνικό είναι η μέση τιμή για σπίτι στο Παρίσι. "Όποιος αγόρασε ένα μέτριο διαμέρισμα με 300.000 πριν 4-5 χρόνια, μπορεί τώρα να το πουλήσει για 1 εκατομμύριο. Η αποδοτικότερη δουλειά εδώ, είναι να αγοράσεις ένα διαμέρισμα, να κοιμάσαι σε αυτό και να περιμένεις", μου εξήγησε ένας καλός, παριζιάνος φίλος.

Υπάρχουν, όμως, και οι άλλοι, εκείνοι που δεν μπορούν να αγοράσουν διαμερίσματα, ούτε και να νοικιάσουν. Όταν πέφτει το σκοτάδι, στρώνουν τα κουρέλια τους στα πεζοδρόμια, υψώνουν τα χάρτινα τείχη τους στις βιτρίνες των καταστημάτων και η πόλη μετατρέπεται σε εφήμερη φαβέλα. Το πρωί όλα θα έχουν μαζευτεί, τα βρωμερά στρωσίδια θα έχουν στιβαχτεί στους τηλεφωνικούς θαλάμους (η μόνη τους χρησιμότητα:όσοι μπορούν να τηλεφωνήσουν έχουν smartphones), η αγορά θα ξεκινήσει την ημέρα της και οι Άθλιοι του Παρισιού θα ξαμολυθούν για ελεημοσύνη. Τόσους άστεγους και ζητιάνους δεν έχω δει πουθενά στον κόσμο!

Παρηγορούμαι, ο κακεντρεχής: Το ιστορικό τους λάθος δεν είναι ότι δέχθηκαν την Ελλάδα στο ευρώ, αλλά ότι δεν βλέπουν την δική τους Πτώση. Ίσως το καταλάβουν την επόμενη φορά που η οργή ξεχειλίσει ξανά από τα παριζιάνικα γκέτο.

Besa, you know...

Μόνο ένας δεινός ρήτορας και τετραπέρατος πολιτικός σαν τον Καρατζαφέρη θα μπορούσε να συνδιάσει τέτοιο οξύ σαρκασμό μαζί με ευφυή αυτοσαρκασμό σε λίγες κουβέντες. Είπε: δεν χρειάζεται οι Έλληνες πολιτικοί να υπογράψουν καμία συμφωνία γιατί έχουν "μπέσα" [εδώ προφανώς εκδικείται, με το αιχμηρό του χιούμορ, τους Ευρωπαίους για τα καψώνια που μας κάνουν, μετά τα τόσα χρόνια "μούφας" που τους φλόμωναν οι μπεσαλήδες Έλληνες πολιτικοί]. Και συνεχίσε: οι Eυρωπαίοι δεν καταλαβαίνουν από αυτά γιατί μόνο η ελληνική γλώσσα διαθέτει στο πλούσιο λεξιλόγιο της την "μπέσα". [Εδώ ο θεματοφύλακας της καθαρότηττας της φυλής και του πολιτισμού της, αναγάγει τον αυτοσαρκασμό σε τέχνη, χρησιμοποιώντας μια αλβανικής προέλευσης λέξη (ναι, την γλώσσα των αγαπημένων του Αλβανών!) για να υπογραμμίσει το ηθικό μεγαλείο της αφεντιάς του, του Σαμαρά, του Γιωργάκη και των προκατόχων τους]
Χέρι-χέρι...

Tuesday, November 8, 2011

Ιστορική συνέπεια

Ένα απόσπασμα από άρθρο του Μάριου Πλωρίτη στο "Βήμα", το 1998:

"ΔΕΝ περνάει φεγγάρι όπου να μην επιβεβαιώνεται πως είμαστε πλασμένοι κατ' εικόνα και ομοίωσιν των ευκλεών προγόνων μας! Το κακό, βέβαια, είναι πως, απ' τα τόσα περικαλλή γνωρίσματά τους, εμείς κληρονομήσαμε, όχι τα ευειδή και ωραία αλλά τα άσκημα και δυσειδή. Ετσι ή αλλιώς, όμως, τα καμώματά μας μοιάζουν τόσο με τα δικά τους, που μόνο κακόβουλοι μπορούν ν' αρνηθούν ότι μέσα στο νεοελληνικό κορμί μας κυκλοφορούν τα χρωμοσώματα εκείνων.
ΤΗΝ ΩΡΑ λ.χ. που μας απειλεί η Ανατολή και η Δύση κωφεύει, την ώρα που μας ανεμοδέρνουν πολλαπλές κοινωνικές και οικονομικές κρίσεις, εμείς τι κάνουμε; Ερίζουμε για φληναφήματα! Ερίζουν τα κόμματα μεταξύ τους και οι κομματικοί συναμετάξυ τους. Ερίζουν ο υπερεθνικιστές με τους «εθνικούς μειοδότες». Ερίζουν οι «φιλοευρωπαίοι» με τους αντιευρωπαϊστές. Ερίζουν οι οικονομικά προνομιούχοι με τους «προνομιούχους» εργασιακά. Ερίζουν οι εκσυγχρονιστές με τους «προεδρικούς». Ερίζουν οι πάντες για τα πάντα...

Πώς, λοιπόν, να μην αναγνωρίζουμε σ' αυτή την εριδο-μανία μας, τα σουσούμια της εριδο-μάστιγας που κατάτρωγε, στους τελευταίους του αιώνες, το προγονικό μας Βυζάντιο;
ΚΑΙ τω καιρώ εκείνω, ο μέγας κίνδυνος κάλπαζε απ' την Ανατολή, οι Τούρκοι, βέβαια, που καταβρόχθιζαν μια-μια τις βυζαντινές επαρχίες στη Μικρασία και στα Βαλκάνια. Απ' την άλλη, η Δύση (που είχε ήδη αποκαλύψει το απαίσιο ιμπεριαλιστικό πρόσωπό της με την άλωση και τη λεηλασία της Πόλης το 1204 και την κατάκτηση τόσων ελληνικών περιοχών) δεν έπαυε να εποφθαλμιά τα τελευταία απομεινάρια της άλλοτε κραταιάς βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ταυτόχρονα, όλο θέριευε ο οικονομικός ιμπεριαλισμός της, με πρωτολάτες τους βενετσιάνους και γενοβέζους εμπόρους (τις «πολυεθνικές» της εποχής), που οι ίδιοι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες τους είχαν παραχωρήσει πλήθος προνόμια (να οι «προνομιούχοι», πάλι!), δίνοντάς τους την ευκαιρία ν' απομυζούν τις στερνές ικμάδες της βυζαντινής οικονομίας.

Και σαν να μην έφταναν αυτά, στα ίδια τα σπλάχνα του κράτους κορυβαντιούσαν η διαφθορά των ηθών και της διοίκησης, η αναποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού, η απληστία και η αρπακτικότητα των υπαλλήλων του... Διόλου περίεργο, λοιπόν, που οι βυζαντινοί πληθυσμοί είχαν βυθισθεί σε απόγνωση, και είτε παραδίνονταν σε αδιαφορία για τα κοινά, είτε ξεσηκώνονταν κατά του ανίκανου, έωλου και άδικου κράτους. Για πρώτη φορά στη βυζαντινή ιστορία σημειώνονταν απανωτές λαϊκές εξεγέρσεις, με «αιτήματα» κοινωνικά και οικονομικά (και με απεργίες, βέβαια). Κορυφαία εκδήλωση αυτών των «ανταρσιών», το κίνημα των «ζηλωτών» της Θεσσαλονίκης (1342-49), των πληβείων που στράφηκαν βίαια κι αιματηρά κατά των «δυνατών» (των μεγάλων και προνομιούχων πάλι!), κι εγκαταστήσανε δική τους λαϊκή κυβέρνηση, γι' αυτό και χαρακτηρίσθηκαν αργότερα «κομμούνα της Θεσσαλονίκης»
ΚΙ ΟΜΩΣ, στις τραγικές εκείνες ώρες, οι Βυζαντινοί ερίζανε, καλή ώρα! Ερίζανε ακατάσχετα για την Ενωση της Ορθόδοξης με την Καθολική Εκκλησία (άλλη Ενωση, τότε).
Είχαν επιτακτική ανάγκη, φυσικά, τη στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη της Δύσης, για ν' αποκρούσουν τον οθωμανό επιδρομέα. Αλλα χωρίστηκαν σε ενωτικούς και ανθενωτικούς, που αλληλομάχονταν λυσσαλέα. Οχι μόνο επειδή οι δεύτεροι δεν ξεχνούσαν την εγκληματική συμπεριφορά των Σταυροφόρων και φραγκοκρατών. Οχι μόνο επειδή δυσφορούσαν, δίκαια, για την άλλη λεηλασία της χώρας απ' τους ιταλούς εμπόρους. Οχι. Ερίζανε για την εκκλησιαστική πρωτοκαθεδρία που διεκδικούσε το Βατικανό... ερίζανε για το Σύμβολο πίστεως (το περιβόητο Filioque, την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος όχι μόνο από τον Πατέρα αλλά και από τον Υιό, που υποστήριζαν οι λατίνοι και αρνιούνταν οι ορθόδοξοι)...

Και ενώ έβλεπαν τα οσμανλίδικα φουσάτα να πετσοκόβουν τον άλλοτε «ένδοξο Βυζαντινισμό» και να φτάνουν στις παρυφές της Πόλης, εκείνοι διαδήλωναν πως ο μεγαλύτερος εχθρός τους δεν ήταν οι Τούρκοι αλλά οι Λατίνοι.

ΔΕΝ ΠΑΡΟΜΟΙΑΖΩ, φυσικά, την απελπιστική κατάσταση του μελλοθάνατου Βυζαντίου με τη τη σημερινή δική μας (γιατί όχι;). Οι καιροί άλλαξαν, η Ελλάδα δεν ψυχορραγεί (που να 'ξερες Μάριε τι ερχόταν...)
Πόσα, όμως, χαρακτηριστικά του παρακμασμένου Βυζαντίου δεν επιζούν στη νεοελληνική «κληρονόμο» του; Είναι καλύτερα τα «ήθη» μας, η διοίκησή μας, η αρπακτικότητα τόσων και τόσων κρατούντων; Είναι μικρότερες οι πολιτικές και κομματικές γατο-μυομαχίες για θέματα μηδαμινά ή πλαστά, και η μυωπία μας μπρος στα αληθινά προβλήματα, κοινωνικά, οικονομικά, εθνικά; Πόσο διαφέρουν απ' τις βυζαντινές βαττολογίες οι τωρινές εθνικιστικές υστερίες εκείνων που κατακεραυνώνουν κάθε ψύχραιμη αντιμετώπιση των προβλημάτων και πλειοδοτούν σε μαξιμαλισμούς και αδιαλλαξίες;
Η ζημιά που κάνουν δεν είναι αμελητέα (κάθε άλλο!). Δεν λέω πως οδηγεί σε άλλην Αλωση (είσαι βέβαιος;). Υπάρχουν, ωστόσο και «μικρές αλώσεις», που ισχναίνουν την ήδη λιπόσαρκη χώρα μας και ναρκοθετούν τις προσπάθειες για κάποιες λογικές, δίκαιες αντετωπίσεις των θεμάτων."

Έστω και αν απλώς παπαγαλίζουμε την Ιστορία μας, χωρίς πραγματικά να την διδασκόμαστε - ή ίσως ακριβώς για αυτό- η ιστορική μας συνέπεια και η προσήλωση στις αυτοκαταστροφικές μας συνήθειες είναι εντυπωσιακές! Αντίθετα οι αρετές των προγόνων μας θάβονται αμετάκλητα στη λήθη.

Thursday, October 27, 2011

Ράσσελ: περί "αγέλης"

Μεταφράζω πρόχειρα ένα απόσπασμα από το κείμενο του B. Russell, The Reconciliation of Individuality and Citizenship:

"Η έλλειψη ανοχής για την εκκεντρικότητα είναι εντονότερη στα πιό ηλίθια παιδιά, που τείνουν να θεωρούν τα ιδιαίτερα γούστα των έξυπνων παιδιών κατακριτέα. Όταν οι Αρχές είναι επίσης ηλίθιες (κάτι που μπορεί να συμβεί), τείνουν να παίρνουν το μέρος των ανόητων παιδιών και συναινούν στην κακομεταχείριση εκείνων που διαθέτουν νοημοσύνη. Σε αυτή την περίπτωση, δημιουργείται μια κοινωνία όπου όλες οι σημαντικές θέσεις καταλαμβάνονται από εκείνους των οποίων η βλακεία ικανοποιεί την αγέλη. Μιά τέτοια κοινωνία θα έχει διεφθαρμένους πολιτικούς, άσχετους δασκάλους, αστυνομικούς που δεν μπορούν να πιάσουν τους εγκληματίες και δικαστές που καταδικάζουν αθώους. Αυτή η κοινωνία, ακόμα και αν κατοικεί σε μια χώρα με άφθονο φυσικό πλούτο, τελικά θα φτωχύνει λόγω της αδυναμίας της να επιλέξει ικανούς ανθρώπους για τα σημαντικά πόστα. Μια τέτοια κοινωνία, μπορεί να φλυαρεί περί Ελευθερίας και να στήνει αγάλματα προς τιμήν της, αλλά θα τιμωρεί εκείνους τους ανθρώπους των οποίων οι ιδέες θα μπορούσαν να τη σώσουν από την καταστροφή. Όλα αυτά πηγάζουν από την υπερβολική πίεση της αγέλης, αρχικά στο σχολείο και στη συνέχεια στο ευρύτερο πεδίο."

Νομίζω ότι ο φιλόσοφος μας λέει εδώ κάτι πολύ σημαντικό. Σε μια κοινωνία αυξημένης διαφθοράς, η αναζήτηση της προέλευσης της διαφθοράς μοιάζει με το αίνιγμα του αυγού και της κότας- οι διεφθαρμένοι πολιτικοί διαστρέφουν την κοινωνία ή αποχαυνωνμένη κοινωνία επιλέγει τέτοιους πολιτικούς; Αντίθετα, ο Ράσσελ ρίχνει ανενδοίαστα την ευθύνη στην «αγέλη». Πολύ σωστά, κατά την γνώμη μου, αν μη τι άλλο για έναν πολύ πρακτικό λόγο: το «Σύστημα» (οικονομικά συμφέροντα, πολιτική εξουσία) έχει κάθε συμφέρον να διατηρεί μια τέτοια κατάσταση, καθώς βγάζει από τη μέση τους ικανούς ανταγωνιστές και έχει απέναντί του μια εύκολα χειραγωγίσιμη κοινωνία. Θα ήταν ανόητο εκ μέρους του να αλλάξει αυτή την πολύ βολική -για εκείνο- κατάσταση καθώς θα έβαζε εμπόδια στον ίδιο του τον εαυτό. Αντίθετα η κοινωνία έχει κάθε συμφέρον να επιλέγει ικανούς, έντιμους και νοήμονες ανθρώπους για να την καθοδηγούν. Συνεπώς αυτή η επιλογή είναι αποκλειστικά δική της ευθύνη- κανείς άλλος δεν έχει λόγο να το κάνει για λογαριασμό της.
Όταν λοιπόν φωνάζουμε για «προδότες» πολιτικούς καλό είναι να θυμόμαστε ότι αυτοί είναι προιόν μιας κοινότητας που λειτουργεί σαν «αγέλη». Το να διαπομπευθούν οι προδότες είναι χρήσιμο, απείρως ωφελιμότερο θα είναι η αγέλη να εξελιχθεί σε κοινωνία.

Κάθε ομοιότητα της κατάστασης που περιγράφει ο Ράσσελ με την Ελλάδα του 2011 είναι εντελώς συμπτωματική. Το κείμενο δημοσιεύθηκε το 1932. Αυτό που δεν είναι καθόλου συμπτωματικό είναι το γεγονός ότι στο σχολείο δεν διδαχθήκαμε ποτέ τον Ράσσελ (ή άλλους στοχαστές σαν αυτόν), αλλά μας φλόμωσαν με βίους αγίων, με αναγνώσματα μετρίων (συνήθως) λογοτεχνών και επαναλάβαμε αυτιστικά δώδεκα φορές την ένδοξη ιστορία μας (ίσως για να ξεχάσουμε το λιγότερο ένδοξο παρόν μας).

Thursday, October 6, 2011

Churchonomics


Μερικά οικονομικά στοιχεία για την Εκκλησία (από Το Βήμα, in.gr, Le Monde):

- Η Εκκλησία της Ελλάδος είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος ιδιοκτήτης γης μετά το ελληνικό κράτος, με 130.000 εκτάρια (=1.300.000 στρέμματα) γης, διαθέτει 7.945 ενορίες και πάνω από 500 μοναστήρια και ησυχαστήρια, καθώς και το 1,5% των μετοχών της Εθνικής Τράπεζας.

Εντούτοις, τα εισοδήματα της Εκκλησίας, απαλλάσσονται από το φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας για τα ακίνητα που χρησιμοποιούν οι ναοί και οι μονές. Επιπλέον, η Εκκλησία απαλλάχθηκε από την υποχρέωση της εισφοράς 35% των εσόδων της, καθώς και από το φόρο 10% που επιβαρύνει τα εισοδήματα από την εκμίσθωση γαιών και οικοδομών των μητροπόλεων.

- Η συμμετοχή του κράτους στην ετήσια δαπάνη για την πληρωμή κληρικών ανέρχεται στα 220 εκατ. ευρώ.

- Τρανταχτή περίπτωση διασπάθισης του δημόσιου χρήματος βρήκε το φως της δημοσιότητας στην Πάτρα, όπου εντοπίστηκαν 300 εικονικές δωρεές ιδιωτών προς την εκκλησία, με αποτέλεσμα την υψηλή επιστροφή φόρου. Μόνο στη Β’ ΔΟΥ της Πάτρας, για την περίοδο 2008 - 2010, το συνολικό ποσό των υποτιθέμενων δωρεών με προορισμό ναούς και μονές ανέρχεται στα 4 εκατ. ευρώ και αντιστοιχεί σε επιστροφή φόρου για τους ιθύνοντες που ξεπερνά το 1,5 εκατ. ευρώ. Μετά από έρευνα η οποία διαπίστωσε ότι οι συγκεκριμένες δωρεές δεν έγιναν ποτέ, και πως οργανωμένο κύκλωμα εξέδιδε πλαστές αποδείξεις, η εφορία φέρεται να έχει καλέσει τους εμπλεκόμενους (Πατρινοί επιχειρηματίες, έμποροι και εισοδηματίες που δήλωναν εισόδημα από 70.000 έως και 200.000 ευρώ) να πληρώσουν το φόρο που πραγματικά τους αναλογεί, μέσα από την υποβολή νέων δηλώσεων.
Τις υποψίες που οδήγησαν στην αποκάλυψη της υπόθεσης κίνησαν τα μεγάλα ποσά τα οποία δηλώνονταν ως δωρεές προς την εκκλησία, τα οποία βρίσκονταν σε πλήρη αναντιστοιχία με τη σημερινή οικονομική συγκυρία. Είναι ενδεικτική η κατάθεση απόδειξης 40.000 ευρώ για δωρεά σε μοναστήρι. Η υπόθεση κινητοποίησε και την Ασφάλεια Πατρών η οποία αναζητά τα μέλη του κυκλώματος.
«Η περίπτωση αυτή είναι σχεδόν βέβαιο ότι είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου, μία απίστευτου μεγέθους και σύλληψης λεηλασία του δημόσιου πλούτου, στην οποία εμπλέκονται δυστυχώς και άνθρωποι της Εκκλησίας».

- Φαρσαλα: «Εδώ οι περισσότεροι από τους ιερείς της περιοχής κυκλοφορούν με τζιπ και πολυτελή αυτοκίνητα. Συμπεριφέρονται σαν επιχειρηματίες παρα ως κληρικοί. Προτού προκύψει η εμπλοκή δύο ιερέων σε υπόθεση τοκογλυφίας, είχε αποκαλυφθεί σκάνδαλο με εικονικές δωρεές σε εκκλησιαστικά ιδρύματα. Επιπλέον υπήρχαν διαμάχες μεταξύ ιερέων για έσοδα από τα ευχέλαια, από τα παγκάρια των εκκλησιών και πολλά άλλα. Διακινούν πολύ χρήμα και για εμάς τίποτε δεν είναι έκπληξη...».
Σύμφωνα με πληροφορίες, προ μερικών μηνών είχε αποκαλυφθεί από έλεγχο τοπικών οικονομικών υπηρεσιών σκάνδαλο με την εμπλοκή τουλάχιστον πέντε ιερέων της περιοχής, οι οποίοι έδιναν σε υψηλόμισθους υπάλληλους ψευδείς βεβαιώσεις ότι έκαναν δωρεές στις εκκλησίες, προκειμένου τα χρήματα αυτά να μην υπόκεινται σε φορολογία. Οπως προέκυψε από ορισμένα στοιχεία της έρευνας, οι ιερείς έπαιρναν ποσοστό 10-15% από τα ποσά που ωφελούνταν οι πολίτες οι οποίοι προχωρούσαν στις εικονικές δωρεές.

- Ενώ συμβαίνουν όλα τα παραπάνω, ευθεία προειδοποίηση έστειλε χθες προς την κυβέρνηση ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος ότι δεν θα γίνει δεκτή αλλαγή στην πηγή της μισθοδοσίας των κληρικών, ενώ επισήμανε και τις ευθύνες που θα πρέπει να αναλάβει η Πολιτεία σε περίπτωση που θα επιδιώξει τον διαχωρισμό Πολιτείας - Εκκλησίας. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της χθεσινής πρώτης συνεδρίασης της Ιεραρχίας, δεν έλειψαν και οι φωνές που μίλησαν για δυναμικές αντιδράσεις.
Ενδεικτικά, ο μητροπολίτης Περιστερίου Χρυσόστομος τόνισε ότι οι κληρικοί συμμετέχουν στο κίνημα του λαού, καθώς «στην Ελλάδα, δυστυχώς, είμαστε κομπιναδόροι. Πληρώνουν συνήθως όσοι δεν έχουν και δεν πληρώνουν όσοι έχουν. Η Εκκλησία όμως δεν έχει χρήματα».
Ειδικότερα, ο κ. Ιερώνυμος στην εισηγητική του ομιλία ανέφερε ότι «η μισθοδοσία των κληρικών αποτελεί συμβατική υποχρέωση του κράτους», απαντώντας στο αίτημα να πληρώνει η Εκκλησία τούς μισθούς των κληρικών.

Μάλιστα ! Ο Ιερώνυμος θεωρεί αυτονόητη υποχρέωση του κάθε Έλληνα είτε είναι άθεος, είτε βουδιστής, μουσουλμάνος, αγνωστικιστής, καθολικός, είτε δεν γουστάρει ή δεν έχει να πληρώσει, να ταίζει τους παπάδες. Το ότι μπορεί ο κάθε «Ιερώνυμος» να τα λεέι αυτά μας τιμά γιατί δείχνει οτι είμαστε μια ανεκτική κοινωνία που ακόμα και ο ακραίος παραλογισμός μπορεί να διατυπωθεί ελεύθερα.
Το ότι αυτά που ζητά ο Ιερώνυμος όντως συμβαίνουν είναι η απόδειξη ότι ο Μεσαίωνας δεν έφυγε ποτέ από τα μέρη μας. Και ως γνωστόν, όσο υπάρχει Μεσαίωνας, η Αναγέννηση δεν έρχεται!

Τι ακριβώς συμβαίνει; Τα γνωρίζουμε όλα αυτά και τα ανεχόμαστε; Τα ακούμε, αλλά είμαστε απορροφημένοι είτε στην ευδαιμονιστική μας νιρβάνα μέχρι πρότινος, είτε στον τωρινό κυκεώνα και τα προσπερνάμε; Ή μήπως το κατά τα άλλα ανεπαρκέστατο σύστημα Παιδείας μας, υπήρξε αποτελεσματικότατο στο να εμπεδώσουμε τον μύθο του «Ελληνορθόδοξου Μεγαλείου» ώστε να του παραχωρούμε ασυλία για κάθε του διαστροφή;

Η κοινωνία βράζει από δικαιολογημένη οργή. Οι απολυμένοι του δημοσίου αντιπαρατίθενται με τους απολυμένους του ιδιωτικού τομέα για το ποιός είναι πιό αδικημένος, οι «αγανακτισμένοι» συγκεντρώνονται για να φωνάξει ο καθένας το δικό του σύνθημα. Αρκετά εκτονωθήκαμε, ήρθε όμως η ώρα όλη αυτή η ενέργεια να διοχτευθεί δημιουργικά: ας αναζητήσουμε εκείνους που τρώνε τις σάρκες μας (που προφανώς δεν είναι μόνο οι προαναφερθέντες), ας διεκδικήσουμε μέρος από αυτές πίσω, με τρόπο ψύχραιμο, πολιτισμένο και κυρίως συντεταγμένο.

Ο Νίτσε και οι Πατέρες της Εκκλησίας


Η ματαιόδοξη αφέλεια ορισμένων χριστιανών δημαγωγών - σήμερα τους αποκαλούν "Πατέρες της Εκκλησίας"- τόλμησε να διακυρήξει: "έχουμε τη δική μας κλασσική λογοτεχνία, δεν έχουμε ανάγκη αυτή των (αρχαίων) Ελλήνων" και έδειχναν περήφανα βιβλία με θρύλους, με αποστολικά γράμματα, μικρές απολογητικές πραγματείες [...]

Φ. Νίτσε, Η γενεαλογία της Ηθικής - Τρίτη Πραγματεία

Sunday, September 25, 2011

Θεατρικά βραβεία στον καιρό του Σοφοκλή


Quiz: Ποιές θέσεις κατέλαβαν οι δύο, κατά πολλούς, κορυφαίες τραγωδίες της αρχαιότητας, η «Μήδεια» του Ευριπίδη και ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή, όταν διαγωνίστηκαν για τa θεατρικά «όσκαρ» της εποχής, τα Μεγάλα Διονύσια;

Απάντηση: Το 431 π.Χ η «Μήδεια» ήρθε τρίτη- νικητής ήταν το έργο κάποιου Ευφορίωνα (γιος του Αισχύλου, διαβάζω). Το 427 π.Χ ο «Οιδίπους» έχασε από το έργο κάποιου Φιλοκλή (ανηψιός του Αισχύλου, διαβάζω).

Τι να συμπεράνουμε από την «αποτυχία» τους;
α) Η οικογένεια Αισχύλου είχε γερό βύσμα στην κριτική επιτροπή και σάρωνε τα βραβεία.
β) Ο Ευφορίωνας και ο Φιλοκλής ήταν κολοσσιαία ταλέντα που τα αριστουργήματα τους έκαναν τον Ευριπίδη και τον Σοφοκλή να φαίνονται δευτεράτζες, αλλά ατυχώς μόνο οι σύγχρονοι τους αθηναίοι είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν.
γ) Το πιο αξιόπιστο κριτήριο για την αξία ενός έργου είναι η αντοχή του στο χρόνο.
δ) Ουδείς προφήτης στον τόπο του και στην εποχή του.

Saturday, September 24, 2011

O Woody Allen, οι Σπέτσες και ο Ανάργυρος

Όσοι είναι επιρρεπείς στη γοητεία παλαιότερων εποχών, που το ξεθώριασμα της μνήμης εξιδανικεύει και το χάδι της λήθης λουστράρει, το «Midnight in Paris» του Woody Allen, είναι μια ταινία που πρέπει να δουν. Ο αγαπημένος σκηνοθέτης φαίνεται να προσπαθεί να ξορκίσει την νοσταλγία του μαζί με τη δική μας.

Δεν θα μπορούσα να είχα δει την ταινία σε πιο κατάλληλη στιγμή: τις τελευταίες ημέρες έχω βυθιστεί σε μια δίνη νοσταλγίας με αφορμή την πρόσφατη επίσκεψη στο νησί των παιδικών μου χρόνων, τις Σπέτσες. Είτε, επειδή για πρώτη φορά βρέθηκα εκεί μετά τη γιορτή της Αρμάτας και το επίσημο κλείσιμο της καλοκαιρινής σαιζόν, οπότε ο ρυθμός του νησιού ήταν εντελώς διαφορετικός από ότι ήξερα, είτε γιατί τα ενδιαφέροντα μου έχουν αλλάξει, τις λίγες ημέρες που έμεινα εκεί έκανα πράγματα που δεν είχα ξανακάνει στο παρελθόν.

Ξεκίνησα με μια επίσκεψη στο «Ποσειδώνιο», το αριστοκρατικό ξενοδοχείο, ένα μνημείο αρχιστεκτονικής και αισθητικής που για δεκαετίες ρήμαζε και ανακαινίστηκε πρόσφατα. Η σύντομη περιπλάνηση μου στο λόμπυ και τους διαδρόμους του ήταν σαν ταξίδι στον χρόνο: τα λιτά πλακάκια, οι πολυέλαιοι, το πιάνο με ουρά, το παλιό βιβλίο επισκεπτών από την δεκαετία του ’30 δημιούργησαν στο μυαλό μου εικόνες από εποχές που η αριστοκρατία δεν ξεχώριζε μόνο για τον πλούτο της αλλά και για την αισθητική της.

Συνέχισα τη βόλτα μου στις «Σχολές». Θυμόμουν τα όμορφα κτίρια και τους κήπους του παλιού πρότυπου σχολείου, αλλά τώρα ανακάλυψα ότι διαθέτουν και ένα ωραιότατο αρχαιοπρεπές θέατρο που δυστυχώς δεν φαίνεται να αξιοποιείται και πολύ (πιθανόν γιατί οι περισσότεροι επισκέπτες του νησιού προτιμούν να μένουν στα κότερα τους και να βλέπουν τηλεόραση).

Την άλλη μέρα έκανα το γύρο του νησιού. Αν κάποτε θελήσει κάποιος να φτιάξει ένα άρωμα που θα λέγεται «Μεσόγειος», θα πρέπει να χορέσει σε ένα μπουκαλάκι τις οσμές που αναμιγνύονται σ’ αυτή τη διαδρομή: πεύκο με θάλασσα, θρούμπι και θυμάρι με βασιλικό (οι λιγότερο ρομαντικοί να προσθέσουν και νότες καβαλίνας με καμένο λάδι δίχρονου σκούτερ). Με μεγάλη χαρά είδα νεαρά πευκάκια να ξεφυτρώνουν στα γυμνά σημεία που προκάλεσαν οι αλλεπάλληλες πυρκαγιές. Σε μερικά χρόνια, με λίγη τύχη, το πυκνό πευκοδάσος θα είναι και πάλι ενιαίο και θα σταματάει μόνο εκεί που αρχίζει η θάλασσα.

Ένα απόγευμα πέρασα μπροστά από το αρχοντικό του Ανάργυρου. Αν και βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, δύσκολα το προσέχει κανείς πιθανότατα γιατί όσα χρόνια θυμάμαι τον εαυτό μου (και ίσως πολύ περισσότερα) το κτίριο είναι κλειδαμπαρωμένο-καταδικασμένο, λες, σε εγκατάλειψη μέχρι τελικής κατάρρευσης. Κοντοστάθηκα μπρος στην αλυσοδεμένη καγκελόπορτα και το κοιτούσα. Ο κήπος, στρωμένος με άσπρα και μαύρα βότσαλα που συνθέτουν τα χαρακτηριστικά σπετσιώτικα, ναυτικά μοτίβα, τα σκαλιστά παρτέρια με τους ιβίσκους, τα μαρμάρινα σκαλάκια, η περίτεχνη διακόσμηση της πρόσοψης με γυρίζουν ξανά πίσω σε εποχές που δεν έζησα: τότε που μουσική από βιολιά θα μπλεκόταν με γέλια και τσουγγρίσματα ποτηριών, ενώ νεαροί θα χόρευαν τις ντάμες τους με τα φανταχτερά φορέματα. Πόσες τέτοιες ξέγνοιαστες βραδιές να αντίκρυσαν οι δύο γιγαντιαίοι φοίνικες πριν πέσει πάνω τους το πέπλο της παρακμής;
Δίπλα από την καγκελόπορτα, στερεομένη πάνω στον φράχτη, είδα μια ξεθωριασμένη αφίσα με πληροφορίες σχετικά με τον παλιό ιδιοκτήτη του σπιτιού. Το μόνο που θυμόμουν για τον Ανάργυρο ήταν ότι είχε ιδρύσει τις «Σχολές» και ότι σύμφωνα με τον τοπικό μύθο είχε πεθάνει από τα πολλά μελομακάρονα. Αυτά που διάβασα εκεί μου κέντρισαν το ενδιαφέρον, και τα παραθέτω μαζί με κάποιες ακόμα πληροφορίες που βρήκα στο ίντερνετ:


Ο Σωτήριος Ανάργυρος ήταν Έλληνας επιχειρηματίας. Γεννημένος στις Σπέτσες το 1849 με καταγωγή από την ένδοξη σπετσιώτικη γενιά των Αναργυραίων, υπήρξε η σπουδαιότερη προσωπικότητα των Σπετσών του τελευταίου αιώνα. Ενσάρκωσε το κλασικό τύπο του νέου Έλληνα μετανάστη.
Το 1883 ο Ανάργυρος, οδηγημένος από το εμπορικό του ένστικτο, μεταναστεύει στη Νέα Υόρκη. Εκεί προσλαμβάνεται στη μεγάλη καπνοβιομηχανία του Αμερικανοεβραίου Τόμπσον, την οποία και στο τέλος κληρονομεί μετά την υιοθεσία του από τον μεγαλοβιομήχανο. Με βάση την επιχείρηση αυτή, ο Ανάργυρος κτίζει ένα πραγματικό εμπορικό κολοσσό στο χώρο των καπνών και επεκτείνεται σχεδόν σε όλη την αμερικανική αγορά.
Το 1894 επιστρέφει για πρώτη φορά στις Σπέτσες. Ξανάρχεται τον επόμενο χρόνο οπότε γνωρίζει - και λίγο αργότερα παντρεύεται - τη δεύτερη εξαδέλφη του Ευγενία Θ. Αναργύρου. Το ζεύγος γυρίζει στην Αμερική, για τρία ακόμη χρόνια. Η νοσταλγία όμως της γυναίκας του για τις Σπέτσες εξαναγκάζουν τον Ανάργυρο να πουλήσει τις επιχειρήσεις του στην Αμερική και να εγκατασταθεί στις Σπέτσες. Από την πώληση της καπνοβιομηχανίας του και μόνο εισέπραξε τότε το ιλιγγιώδες ποσό των 650.000 δολαρίων.
Η επιστροφή του Ανάργυρου στο νησί είναι η αρχή της ανάπτυξης των Σπετσών. Η εμπορική του δραστηριότητα συνεχίζεται και στην Ελλάδα. Οι Σπέτσες όμως αποτελούν το επίκεντρο των ενεργειών του. Το 1904 τελειώνει η ανέγερση πολυτελούς αρχοντικού, νεοκλασικού ρυθμού, στο κέντρο της πόλης. Το 1907 κατασκευάζει με δικά του έξοδα, το πρώτο υδραγωγείο του νησιού. Το 1913-14 η προσφορά του μεγάλου ευεργέτη προς το νησί είναι μεγάλη. Πρώτον αγοράζει μεγάλη έκταση την οποία αναδασώνει, δημιουργώντας και πάλι το πευκοδάσος των Σπετσών, δεύτερον ανοίγει περιφερειακούς δρόμους στο νησί και τρίτον κατασκευάζει το ξενοδοχείο Ποσειδώνιο. Το τελευταίο αυτό έργο του έδωσε μεγάλη τουριστική ώθηση στις Σπέτσες και ανέδειξε το νησί σε παραθεριστικό κέντρο των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων.
Το 1927 γίνεται η έναρξη της λειτουργίας της Αναργυρείου - Κοργιαλενίου Σχολής η οποία ήταν η μεγαλύτερη προσφορά του εθνικού ευεργέτη και πραγματικά ανέβασε το πολιτιστικό επίπεδο του νησιού. Η «Σχολή» όπως είναι γνωστή στις Σπέτσες υπήρξε ένα από τα καλύτερα πρότυπα κολλέγια της χώρας αν όχι των Βαλκανίων. Έμπνευση του Ελευθερίου Βενιζέλου, προσωπικού του φίλου και δημιούργημα του Ανάργυρου, η «Σχολή» διαπαιδαγώγησε πλήθος λογίων, καλλιτεχνών, επιστημόνων και πολιτικών. Λειτούργησε μέχρι το 1983, όχι μόνο με έλληνες αλλά και με αλλοδαπούς μαθητές.
Εκτός από τις προσφορές του προς το νησί, σημαντικές είναι και οι δωρεές του προς το κράτος για την αγορά αεροπλάνων και υπέρ των αναπήρων πολέμων.
Ο Σωτήριος Ανάργυρος άφησε την τελευταία του πνοή στις 18 Δεκεμβρίου του 1928 στο αγαπημένο του νησί.
Όλη του την περιουσία άφησε στη «Σχολή» που δυστυχώς στις μέρες μας ταλαντεύετε από μεγάλα οικονομικά προβλήματα Τα δημιουργήματα του σφράγισαν όμως για πάντα την νεότερη ιστορία των Σπετσών.


Τι μαθαίνει κανείς αν αλλάξει λίγο τη ρουτίνα του, ε; Ότι κάποτε υπήρχαν αυτοδημιούργητοι επιχειρηματίες που διέθεταν την περιουσία τους για να φτιάξουν δρόμους, υδραγωγεία, αναδάσωναν εκτάσεις, έχτιζαν πρότυπα σχολεία, αγόραζαν αεροπλάνα και τα πρόσφεραν στην πατρίδα. Ότι κάποτε υπήρχαν πολιτικοί που οραματίζονταν μια χώρα με σπουδαία σχολεία και έπειθαν τους πλούσιους να στηρίξουν τα οράματα αυτά. Ότι υπήρχαν άνθρωποι που παρατούσαν τις επιχειρήσεις τους από αγάπη για την γυναίκα τους.

Έχεις δίκιο αγαπητέ Woody όταν μας καλείς να είμαστε επιφυλακτικοί με τη απατηλή γοητεία του παρελθόντος. Διαβάζοντας όμως την ιστορία του Ανάργυρου, Woody μου, εγώ, που γνώρισα την εκδοχή της Ελλάδας που επιτυχημένος επιχειρηματίας είναι εκείνος που θα ξεζουμίσει περισσότερο το δημόσιο, εκείνος που θα πετύχει την πιο σκανδαλώδη σύμβαση με το κράτος• που πλούσιοι προέκυψαν πολλοί αλλά στυλ καθόλου, πλούσιοι που δεν δωρίζουν πλέον αεροπλάνα στη χώρα, αλλά κότερα με ξένες σημαίες στους εαυτούς τους• που δεν κάνουν έργα για να βοηθίσουν τους συναθρώπους τους, αλλά σαν ύαινες τρέφονται από τις σάρκες εκείνων• που δεν χτίζουν «Ποσειδώνια», αλλά αυθαίρετες βίλες χρώματος ‘σομών’• που δεν φέρνουν το κομπόδεμα τους στην Ελλάδα, αλλά το εξαφανίζουν σε τράπεζες ελβετικές• που οι πολιτικοί κλείνουν σχολεία αντί να ανοίγουν, δεν μπορώ παρά να νοσταλγήσω τις εποχές εκείνες που λέξεις όπως «πατριωτισμός», «φιλότιμο», «ρομαντισμός», «αισθητική», «γενναιοδωρία», «όραμα» σήμαιναν πολλά. Ίσως πάλι, το αίσθημα που με κατακλύζει δεν είναι νοσταλγία για το παρελθόν, αλλά αποστροφή για τα σημεία των καιρών

Με τέτοιες σκέψεις να με ταράζουν, έκανα στροφή για να φύγω. Τότε, στην μικρή πλατεία απέναντι, πρόσεξα, για πρώτη φορά, να στέκει το άγαλμα του ευεργέτη. Τα καλοκαίρια είναι κρυμμένο από τα μηχανάκια και τα σκουπίδια των παρακείμενων ζαχαροπλαστείων. Ο συμβολισμός ευδιάκριτος: η «νεο-ελληνική συνθήκη» πασχίζει να θάψει οριστικά οτιδήποτε ο Ανάργυρος και η εποχή του αντιπροσώπευαν.
Φαίνεται οτι οι λαοί προσαρμόζονται στους Ύμνους τους: ...και διηγώντας τα να κλαις...

Thursday, July 14, 2011

Economists: scientsits or servants of their masters?

If we have to believe the opinion of P. Krugman, there is something seriously wrong with economists and economics. I know it sounds trivial but please make the effort and read some of his observations to see what I mean (or rather what he means):


"Suppose we describe the following situation: major US financial institutions have badly overreached. They created and sold new financial instruments without understanding the risk. They poured money into dubious loans in pursuit of short-term profits, dismissing clear warnings that the borrowers might not be able to repay those loans. When things went bad, they turned to the government for help, relying on emergency aid and federal guarantees—thereby putting large amounts of taxpayer money at risk—in order to get by. And then, once the crisis was past, they went right back to denouncing big government, and resumed the very practices that created the crisis.
What year are we talking about?
- We could, of course, be talking about 2008–2009, when Citigroup, Bank of America, and other institutions teetered on the brink of collapse, and were saved only by huge infusions of taxpayer cash. The bankers have repaid that support by declaring piously that it’s time to stop “banker-bashing,” and complaining that President Obama’s (very) occasional mentions of Wall Street’s role in the crisis are hurting their feelings.

- But we could also be talking about 1991, when the consequences of vast, loan-financed overbuilding of commercial real estate in the 1980s came home to roost, helping to cause the collapse of the junk-bond market and putting many banks—Citibank, in particular—at risk. Only the fact that bank deposits were federally insured averted a major crisis. Or we could be talking about 1982–1983, when reckless lending to Latin America ended in a severe debt crisis that put major banks such as, well, Citibank at risk, and only huge official lending to Mexico, Brazil, and other debtors held an even deeper crisis at bay. Or we could be talking about the near crisis caused by the bankruptcy of Penn Central in 1970, which put its lead banker, First National City—later renamed Citibank—on the edge; only emergency lending from the Federal Reserve averted disaster.

You get the picture. The great financial crisis of 2008–2009, whose consequences still blight our economy, is sometimes portrayed as a “black swan” or a “100-year flood”—that is, as an extraordinary event that nobody could have predicted. But it was, in fact, just the most recent installment in a recurrent pattern of financial overreach, taxpayer bailout, and subsequent Wall Street ingratitude. And all indications are that the pattern is set to continue.

Jeff Madrick’s Age of Greed: The Triumph of Finance and the Decline of America, 1970 to the Present is an attempt to chronicle the emergence and persistence of this pattern. It’s a series of vignettes—and these vignettes are both fascinating and, taken as a group, deeply disturbing. For they suggest not just that we’re seeing a repeating cycle, but that the busts keep getting bigger. And since it seems that nothing was learned from the 2008 crisis, you have to wonder just how bad the next one will be.
[...]
Walter Wriston, who ran First National City/Citibank from the 1960s into the 1980s. These days Wriston is best known among economists for his famous quote dismissing sovereign risk: “Countries don’t go out of business.”
[...]
Wriston’s dismissal of the risks involved in lending to governments would be echoed in the 2000s by assertions, like those of Alan Greenspan, that a “national severe price distortion”—i.e., a housing bubble that would burst—”seems most unlikely.” [...]
We learn about the career of Alan Greenspan and how he used his reputation as an economic guru—a reputation that in retrospect was entirely undeserved—to push his antigovernment, antiregulation ideology.
[...]
Undoubtedly the most outrageous act—and the most economically damaging to the country—was Greenspan’s refusal to use regulatory powers at his disposal to rein in the exploding sub-prime market, despite being warned repeatedly that a catastrophe was brewing. Like Reagan and Friedman, Greenspan firmly believed in greedism; in his view, the financial markets could do no wrong.
[...]
In the late '70s there was a boom in lending Latin American governments. When these loans went bad, Citi and other banks were rescued via a program that was billed as aid to troubled debtor nations but was in fact largely aimed at helping US and European banks. In that sense the program for Latin America in the 1980s bore a strong family resemblance to what is happening to Europe’s peripheral economies now. Large official loans were provided to debtor nations, not to help them recover economically, but to help them repay their private-sector creditors. In effect, it looked like a country bailout, but it was really an indirect bank bailout. And the banks did indeed weather the storm. But the loans came with a price, namely harsh austerity programs imposed on debtor nations—and in Latin America, the price of this austerity was a lost decade of falling incomes and minimal growth."

By P.Krugman and Robin Wells (from the review of the book Age of Greed: The Triumph of Finance and the Decline of America, 1970 to the Present
by Jeff Madrick
, published in NY Books Review)


Add to the above the more and more obvious naivity in the way EU is trying to face the Crisis in its weaker economies and one wonders: What the hell is wrong with the economists?
A. Are they -most of them at least- enormously stupid?
B. Are they possessed by so much greed, that they behave like total idiots?
C. Is considering economics a science just an euphemism to hide the fact, that economists are only agents trying to justify the actions of the interests they represent with lots of fancy terminology?
D. All the above!

Maybe it is time to stop them before they spread misery all over the world! But who will?

Wednesday, July 13, 2011

P. Krugman: Saving(?) Greece=saving the Banks

[In the late 70's American banks started lending massively governments of Latin American countries]
"When the loans to Latin American governments went bad, Citi and other banks were rescued via a program that was billed as aid to troubled debtor nations but was in fact largely aimed at helping US and European banks. In that sense the program for Latin America in the 1980s bore a strong family resemblance to what is happening to Europe’s peripheral economies now. Large official loans were provided to debtor nations, not to help them recover economically, but to help them repay their private-sector creditors. In effect, it looked like a country bailout, but it was really an indirect bank bailout. And the banks did indeed weather the storm. But the loans came with a price, namely harsh austerity programs imposed on debtor nations—and in Latin America, the price of this austerity was a lost decade of falling incomes and minimal growth".

by Paul Krugman (From the review of the book Age of Greed: The Triumph of Finance and the Decline of America, 1970 to the Present, by Jeff Madrick published in NY Books)

Smart, huh? Decades of austerity for the people of a nation to save foreign banks from the outcome of their own greediness and recklessness.

Sunday, July 10, 2011

Επιτέλους, μια συγκεκριμένη πρόταση για το ελληνικό ζήτημα

Οι φωνές ειδημόνων από το εξωτερικό, που θεωρούν την προσέγγιση της ΕΕ και της Τροικας στο ελληνικό πρόβλημα, αναποτελεσματική και εν τέλει καταστροφική, αυξάνονται. Τώρα όμως,ίσως για πρώτη φορά, κάποιος προτείνει ένα εναλλακτικό σχέδιο που κρίνει ότι θα έδινε βιώσιμη λύση.

Από το Βήμα:

Πέτερ Μπόφινγκερ: «Μόνη λύση για την Ελλάδα "κούρεμα" και ευρωομόλογα»


ΟΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ για τα ασυγχώρητα χάλια της ελληνικής οικονομίας στο παρελθόν είναι οι ίδιοι οι Ελληνες. Για τη συνέχιση της κρίσης σήμερα ευθύνεται όμως η τρόικα. Τα περιοριστικά της προγράμματα πνίγουν κάθε δυνατότητα ανάπτυξης. Αυτό υποστηρίζει σε συνέντευξή του στο «Βήμα της Κυριακής» ο γνωστός γερμανός οικονομολόγος Πέτερ Μπόφινγκερ, ο «σοφότερος των σοφών» συμβούλων- όπως τον αποκάλεσε εφημερίδα- της γερμανικής κυβέρνησης. Παράλληλα ασκεί δριμεία κριτική σε διάφορα σχέδια αναχρηματοδότησης της Ελλάδας. «Φως» για την Ελλάδα, προσθέτει, θα υπάρξει μόνο αν συνδυασθούν τέσσερα βασικά στοιχεία:Πρώτον, ένα γερό «κούρεμα» του χρέους κατά 50%. Δεύτερον, η έκδοση ευρωομολόγων. Τρίτον, ο συντονισμός των οικονομικών πολιτικών των χωρών-μελών της ευρωζώνης. Και τέταρτον και κυριότερο, η εκπόνηση μιας στρατηγικής της ανάπτυξης, που θα πρέπει να μπει άμεσα σε εφαρμογή, ήτοι σε λίγους μήνεςκαι όχι ύστερα από τα συνήθη ελληνικά «τέρμινα».

- Κύριε Μπόφινγκερ, την περασμένη εβδομάδα το ελληνικό Κοινοβούλιο ψήφισε το Μεσοπρόθεσμο και η τρόικα την παροχή της πέμπτης δόσης του πρώτου δανείου. Πρόκειται γιαχαρμόσυνες ειδήσεις,όπως είπαν πολλοί πολιτικοί;

«Jein (γιάιν), όπως λέμε στη Γερμανία- δηλαδή, και ναι, και όχι. Ναι, επειδή η μη ψήφιση του Μεσοπρόθεσμου θα οδηγούσε σε στάση πληρωμών- κάτι που θα ήταν καταστρεπτικό και για την Ελλάδα και για την Ευρώπη. Οχι, επειδή έτσι εμπεδώνεται μια στρατηγική για την Ελλάδα η οποία δεν θα τη βγάλει από την κρίση. Η δημοσιονομική σταθερότητα μιας χώρας δεν εξαρτάται μόνον από το ύψος των φόρων ή από την περικοπή των δαπανών, αλλά και από την οικονομική δυναμική. Για να σωθεί η Ελλάδα πρέπει να μπει ξανά στο μονοπάτι της ανάπτυξης. Με τα μέτρα ωστόσο που αποφασίστηκαν τώρα οι προοπτικές ανάπτυξης γίνονται χειρότερες. Πρόκειται για περιοριστική δημοσιονομική πολιτική στο μέσον μιας ύφεσης. Αυτό θα ενδυναμώσει ακόμα περισσότερο την ύφεση».

- Πρόσφατα μιλήσατε για ένα «ναυάγιο της ευρωπαϊκής πολιτικής» σε σχέση με την κρίση στην Ελλάδα.Τι θα έπρεπε να κάνουν οι Βρυξέλλεςγια να σταματήσει το κακό;

«Πρέπει να δώσουν στη χώρα περισσότερο χρόνο. Οι Ελληνες έκαναν ήδη υπεραρκετές οικονομίες. Θα ήταν λοιπόν λογικό οι πολιτικοί να πουν: “Ωραία, επιβάλαμε το πρόγραμμα λιτότητας τον περασμένο χρόνο, ας περιμένουμε τώρα κάπως μέχρις ότου επιφέρει θετικά αποτελέσματα”. Αυτό είναι το πρώτο. Το δεύτερο θα ήταν το “κούρεμα” του χρέους κατά 40%-50%, δηλαδή κατά 150 δισ. ευρώ. Αυτό συνεπάγεται μια προσφορά στους πιστωτές ώστε να ανταλλάξουν τα ελληνικά τους ομόλογα με ομόλογα της ευρωπαϊκής προστατευτικής ομπρέλας ΕSFS. Το πλεονέκτημα θα ήταν ότι οι ελληνικές τράπεζες θα αποκτούσαν έτσι καλά χρεόγραφα για το portfolio τους, τα οποία ταυτοχρόνως θα ήταν και καλές εγγυήσεις για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Τo τρίτο θα ήταν η μείωση των τόκων για τα δάνεια στο 3%- είναι αδιανόητο να κερδίζει η Ευρώπη λεφτά εις βάρος των Ελλήνων. Και το τέταρτο η έκδοση ευρωομολόγων, τα οποία θα απάλλασσαν τη χώρα από την τυραννία των αγορών».

- Το «κούρεμα» θα «προκαλούσε» όμως χρεοκοπία των τραπεζών, κυρίως των ελληνικών...

«Για αυτό και πρέπει να συνδεθεί με τη σταθεροποίηση των τραπεζών. Μια δυνατότητα θα ήταν να τους δοθούν χρήματα από την ευρωπαϊκή προστατευτική ομπρέλα ΕSFS». - Πρόκειται όμως για γιγαντιαία ποσά. Θα τα αντέξει η ΕSFS; «Εύκολα. Τα ελληνικά κρατικά ομόλογα που έχουν οι ελληνικές τράπεζες είναι περίπου 45 δισ. ευρώ. Αν γίνει το “κούρεμα” θα μειωθούν στο μισό. Η ΕSFS έχει στα ταμεία της εκατοντάδες δισ. ευρώ». - Τελευταία γίνεται πολύς λόγος για συμμετοχή των ιδιωτών επενδυτών στο δεύτερο πακέτο στήριξης.


«Το γαλλικό μοντέλο είναι εντελώς αντιπαραγωγικό, επειδή είναι συνδεδεμένο με ιδιαίτερα υψηλούς τόκους. Η υλοποίησή του θα σήμαινε σημαντική αύξηση του ελληνικού χρέους».

- Το ύψος του χρέους, σύμφωνα με υπολογισμούς, θα ξεπεράσει μετά τη λήξη του Μεσοπρόθεσμου,το 2015,τα 400 δισ.ευρώ. Εχει νόημα μια τέτοια πολιτική;

«Απολύτως καμία. Τα χρέη γεννούν καινούργια χρέη. Για αυτό και η αντιμετώπισή τους θα πρέπει να γίνει σε δύο επίπεδα: πρώτον, με το “κούρεμά” τους, δεύτερον, με μείωση των τόκων».

- Αυτό που ακούμε όμως συνεχώς είναι ότι τα προγράμματα βρίσκονται στα καλύτερα χέρια σε εκείνα των εμπειρογνωμόνων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου...

«Το πρόβλημα με το ΔΝΤ είναι η πίστη του ότι ο φόρος εισοδήματος στρέφεται κατά της οικονομικής απόδοσης και προκρίνει, ως εκ τούτου, ως καλύτερους τους έμμεσους φόρους. Από τους πλούσιους δεν μπορείς όμως να αποσπάσεις σοβαρά ποσά χωρίς άμεσους φόρους».

- Η μαγική λέξη για εσάς είναι τα ευρωομόλογα. Τι περιμένετε από αυτά;

«Πολλά, με πρώτο και κύριο ότι η Ελλάδα δεν θα οδηγηθεί σε στάση πληρωμών. Με τα ευρωομόλογα λύνεται αμέσως το πρόβλημά της. Με αυτά μπορεί να συνάψει δάνεια κατά το δοκούν με τόκο ύψους 3%».

- Αυτό δεν θα σήμαινε όμως απλή επέκταση της πολιτικής των χρεών, αν και υπό ευνοϊκότερες συνθήκες;

«Οχι, επειδή θα συνδεόταν με το “κούρεμα” του χρέους. Από την άλλη βέβαια πρέπει να πούμε ότι σε τέτοια περίπτωση η Ελλάδα θα έπρεπε να αποδεχθεί την έγκριση του προϋπολογισμού της από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωβουλή. Δεν μπορεί να απαιτεί κάποιος από την Ευρώπη μια λευκή επιταγή και να κάνει στη συνέχεια ανεξέλεγκτα νέα χρέη. Η πρόσβαση στα ευρωομόλογα θα πρέπει να συνοδεύεται από έναν αυστηρό έλεγχο του ελληνικού προϋπολογισμού».

- Αυτό σημαίνει ότι στην περίπτωση κατά την οποία μια χώρα θα συνέχιζε να έχει αδικαιολόγητα ελλείμματα θα έπρεπε να αποκλείεται και από την ευρωζώνη;

«Αυτό θα ήταν για μένα η ultima ratio- η ύστατη ακραία περίπτωση. Εχω ταχθεί υπέρ της δημιουργίας μιας, όπως την αποκαλώ, Νομισματικής Ενωσης 2.0. Βρισκόμαστε προς το παρόν σε ένα ενδιάμεσο στάδιο, το οποίο είναι ασταθές. Υπάρχουν λοιπόν σήμερα δύο προοπτικές: ή θα πούμε ότι δεν θέλουμε τέτοιες κοινές αρμοδιότητες- κάτι που εμπερικλείει τον κίνδυνο της οπισθοδρόμησης στα εθνικά νομίσματα- ή ότι θα πάμε ένα βήμα πιο πέρα και θα σταθεροποιήσουμε τη νομισματική ένωση με την έκδοση ευρωομολόγων. Οι χώρες που θα έκαναν όμως μεγάλα χρέη με αυτά θα έπρεπε να δηλώσουν ότι αποδέχονται κάποιον έλεγχο των ευρωπαϊκών θεσμών. Αυτό θα σήμαινε πάλι γενικευμένη εποπτεία των τραπεζών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όχι πλέον σε εθνικό. Υπό τέτοιες συνθήκες θα μπορούσε μια χώρα η οποία παραβιάζει συστηματικά τους κανόνες να αποκλειστεί ως ultima ratio από την ευρωζώνη».


- Είχαν νόημα τα μέτρα που επιβλήθηκαν τον πρώτο χρόνο,όπως η περικοπή μισθών και συντάξεων, ήθα έπρεπε να ακολουθηθεί εξαρχής εντελώς διαφορετική πορεία;

«Το κέντρο βάρους θα έπρεπε να βρίσκεται στη φορολόγηση των εισοδημάτων. Τα έσοδα από κέρδη και εισοδήματα είναι στην Ελλάδα πολύ πενιχρά, ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής είναι 45%. Στη Γερμανία, που είχαμε παρόμοιο πρόβλημα κατά την επανένωση της χώρας πριν από 20 χρόνια, μας βοήθησε το γεγονός ότι ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής ήταν 56%. Αλλά και πιο μπροστά, αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαμε τη λεγόμενη κατανομή βαρών. Ατομα με υψηλά εισοδήματα έπρεπε να πληρώσουν στο κράτος, σε διάστημα 50 ετών, το 50% της περιουσίας τους ως φόρο ιδιοκτησίας. Νομίζω ότι στη Ελλάδα δεν υπάρχει σωστή ισορροπία στα προγράμματα σταθεροποίησης. Θα έπρεπε να επιχειρηθεί και η συμμετοχή των πλουσίων σε αυτά».

ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΤΗΡΙΑ

1 Συντονισμός των οικονομικών πολιτικών των χωρών-μελών της ευρωζώνης 2 «Κούρεμα» του χρέους κατά 40%-50%,δηλαδή κατά 150 δισ.ευρώ 3 Μείωση των τόκων για τα δάνεια στο 3%. 4 Εκδοση ευρωομολόγων,τα οποία θα απαλλάξουν τη χώρα από την «τυραννία των αγορών» 5 Εκπόνηση μιας στρατηγικής της ανάπτυξης,που θα πρέπει να μπει άμεσα σε εφαρμογή

Saturday, July 9, 2011

More on Russell: the most precious legacy

Bertrand Russell was asked in an interview, what message he would like to send to the future generations.
He said two things, one intellectual and one moral:

- When you are studying on any matter, or considering Philosophy, ask yourself only what are the facts and what is the truth that the facts bear out. Never let yourself be diverted, either by what you wish to believe, or by what you think it would have been beneficient socially effects, if it were believed, but look only and solely at what are the facts.

- Love is wise; hatred is foolish.
If we are to live together and not to die together, we must learn a kind of charity and a kind of tolerance which is absolutely vital to the continuation of human lif on this planet.


The corresponding part of the interview:

Bertrand Russell

Η ομoρφιά της καθαρής σκέψης του Ράσσελ

«Τρία πάθη, απλά αλλά εξαιρετικά δυνατά, έχουν εξουσιάσει τη ζωή μου: η λαχτάρα για έρωτα, η αναζήτηση για γνώση και η αβάσταχτη λύπη για τα δεινά του κόσμου». Αυτά ήταν τα κινητήρια πάθη του Άγγλου φιλοσόφου, μαθηματικού και ειρηνιστή ακτιβιστή Bertrand Russell.

Πώς να ζούμε με την αβεβαιότητα, χωρίς ωστόσο να παραλύουμε απο το δισταγμό, ίσως είναι το κύριο πράγμα που μπορεί να μας διδάξει η φιλοσοφία – Bertrand Russell

New York Times blames european policies regarding Greece

From NY Times:

Fumbling Toward Default

Published: July 6, 2011

An outright default by Greece on nearly a half-trillion dollars of outstanding debt obligations would be a catastrophe for Greece, for its European creditor banks and for financial institutions everywhere as credit-default swaps on Greek debt worked their way through the derivatives markets. It does not need to happen, but barring an unexpected show of European political and economic leadership, that outcome is becoming increasingly likely.

The latest chapter in the sorry saga was written over the past week. At the insistence of European political leaders, Greece’s governing Socialists voted to apply another dose of growth-killing austerity to the country’s nearly inert economy. Austerity measures in the past have done more harm than good, but threatened with a cutoff of needed European loans, the Socialists saw no other responsible course. (Opposition conservatives ignored European pressures and voted no.)

In return, Europe was supposed to release the next installment of bailout money and come up with a new long-term assistance plan designed to permit Greece to recover and repay. Predictably, the short-term money, urgently needed to keep French and German banks solvent, was easily approved. Long-term relief, urgently needed to keep Greek hopes for recovery alive, was put off until after Europe’s August holiday.

Waiting accomplishes nothing. In two months, there is every likelihood that Greece’s debts will be larger, private investors more skittish, and interest rates higher. And the re-election contests that dominate the thinking of Chancellor Angela Merkel of Germany and President Nicolas Sarkozy of France will be that much closer.

Greece’s debts will keep rising as interest rates remain very high and its economic growth very slow. Greece now pays more than 20 percent for private lending and more than 5 percent for European bailout money. Its economy has been shrinking for a third straight year.

Lower interest rates and higher growth rates are the key to avoiding default. One quick way to reduce interest rates would be to issue new European bonds to refinance much of Greece’s existing debt. The European Union, which has a good credit rating, can raise funds at between 3 percent and 4 percent interest. Other options exist, but all involve refinancing by existing Europe-wide financial institutions, like the European Central Bank, or new ones.

Given enough time, and enough fiscal room to restart growth, Greece could pay back the refinanced debt in full. Relaxing Europe’s demands for fiscal contraction, together with tax reforms, privatization of publicly owned services and utilities, and continued efforts to reopen the Greek labor market, could help generate sufficient growth for Greece to begin paying down its debts.

Mrs. Merkel, Mr. Sarkozy and other European leaders, however, are not even talking about this kind of approach. They focus instead on complex and dubious plans to disguise the losses of their banks. They insist against logic and evidence that private lenders will voluntarily participate in refinancing Greek debt. They still pretend that Greece is not slowly moving toward default. Such blinkered views do not help Greece, and will not prevent default or mitigate its consequences.

Friday, July 8, 2011

Πεσσόα: Σκέψεις

Μερικές διάσπαρτες σκέψεις του Πεσσόα απο το "Βιβλίο της Ανυσηχίας" που υπογράφει ως Μπερνάρντο Σοάρες (εκδόσεις Εξάντας).

- Έτσι, μην ξέροντας να πιστεύω στον Θεό, και μην μπορώντας να πιστέψω σε ένα σύνολο ζώων (εννοεί την Ανθρωπότητα), έμεινα, όπως άλλοι στην παρυφή του ανθρώπινου πλήθους, σ΄εκείνη την απόσταση από τα πάντα την οποία κοινώς αποκαλούμε Παρακμή. Η Παρακμή είναι η ολοκληρωτική απώλεια της ασυνειδησίας. διότι η ασυνειδησία είναι η βάση της ζωής. Αν η καρδιά μπορούσε να σκεφτεί, θα σταματούσε.

- Για τη Ζωή και τη δημιουργία: Θεωρώ τη ζωή ένα πανδοχείο όπου πρέπει να μείνω μέχρι να έρθει η άμαξα της αβύσσου. [...] Θα μπορούσα να θεωρήσω αυτό το πανδοχείο φυλακή γιατί είμαι υποχρεωμένος να περιμένω εκεί μέσα. Θα μπορούσα να το θεωρήσω ένα χώρο συναναστροφών γιατί εκεί συναντιέμαι με άλλους ανθρώπους.[...] Τα αφήνω αυτά σε όσους κλείνονται στο δωμάτιο τους και ξαπλώνουν άβουλοι στο κρεβάτι τους, όπου περιμένουν χωρίς ύπνο, τα αφήνω σε όσους συζητούν στα σαλόνια απ΄όπου οι μουσικές και οι φωνές φθάνουν ευχάριστες ως εμένα. Κάθομαι στην πόρτα και μεθώ τα μάτια μου και τά αυτιά μου με τα χρώματα και τους ήχους του τοπίου, και τραγουδώ αργά, μόνο για μένα, αόριστες μελωδίες που συνθέτω ενόσω περιμένω. [...] Απολαμβάνω την αύρα που μου δίνεται και την ψηχή που μου δόθηκε για να την απολαμβάνω. Αν αυτό που αφήνω γραμμένο στο βιβλίο των ταξιδιωτών θα μπορούσε, αν διαβαστεί κάποτε από άλλους, να τους κρατήσει συντροφιά στη διάρκεια του ταξιδιού τους, θα ήταν καλά. Αν δεν το διαβάσουν ή δεν τους διασκεδάσει, πάλι καλά θα είναι.

- Γιά τη Λογοτεχνία: Η λογοτεχνία, που είναι η τέχνη παντρεμένη με τη σκέψη και η πραγματοποίηση χωρίς το ελάττωμα της πραγματικότητας, μου φαίνεται πως είναι ο σκοπός προς τον οποίο θα έπρεπε να τείνει κάθε ανθρώπινη προσπάθεια, αν ήταν πραγματικά ανθρώπινη και όχι μια επιπολαιότητα του ζωώδους. Πιστεύω πως λέω κάποιο πράγμα είναι διατηρώ την αρετή του και του αφαιρώ τον τρόμο. Οι αγροί είναι πιό πράσινοι στο λόγο παρά στην πρασινάδα τους. Τα άνθη, αν περιγράφονταν με φράσεις που τα περιγράφουν στο χώρο της φαντασίας, θα είχαν χρώματα ανεξίτηλα που η ζωή των κυττάρων δεν επιτρέπει.


- Αναφέρει μια φράση του εξελικτικού ζωολόγου Ernst Haeckel: Ο ανώτερος άνθρωπος (ο Καντ ή ο Γκαίτε, νομίζω πως λέει) βρίσκεται πολύ πιο μακρυά από τον συνηθισμένο άνθρωπο απ'ότι ο συνηθισμένος άνθρωπος από τον πίθηκο.
Όσο απέχει ο Υπεράνθρωπος από το σκυλολόι που θα'λεγε και ο Νίτσε. Με μεγάλη θλίψη συμφωνώ με αυτή τη διαπίστωση. Και ύστερα διερωτώμαι: είναι η απόσταση αυτή προιόν βιολογικών/γεννετικών καταβολών ή αποτέλεσμα της συνεχούς, επίπονης πνευματικής προσπάθειας των ανώτερων ανθρώπων; Λες και έχει καμία σημασία...

Sunday, July 3, 2011

Αμερικάνικα προβλήματα

Από το Βήμα:

Η ισχυρότερη πολεµική µηχανή που είδε ποτέ ο κόσµος διεξήγαγε σε αυτό το διάστηµα δύο µεγάλης κλίµακας πολέµους, στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Κανείς από αυτούς δεν έληξε µε ξεκάθαρη νίκη. Το Ιράκ, που για τόσο καιρό κυριάρχησε στην αµερικανική κοινή γνώµη, έχει σε µεγάλο βαθµό ξεχαστεί από τα ΜΜΕ.

«Είναι πια Ιστορία» – µε την έννοια που χρησιµοποιούν τη λέξη στην Αµερική.

Ο πρόεδρος Μπαράκ Οµπάµα διακήρυξε πως οι αµερικανικές δυνάµεις θα αποχωρήσουν σύµφωνα µε το προαναγγελθέν χρονοδιάγραµµα. Η Αµερική, όπως λέει, πρέπει να συγκεντρωθεί στην ανασυγκρότηση του δικού της έθνους.

Οι περισσότεροι Αµερικανοί συµφωνούν.

Το 56% των ερωτηθέντων στην τελευταία σφυγµοµέτρηση της Pew λένε ότι τα αµερικανικά στρατεύµατα πρέπει να επιστρέψουν από το Αφγανιστάν «το συντοµότερο δυνατόν». Σε ένα ιστολόγιο ο Οµπάµα συγκρίνεται µε έναν άλλον ηγέτη που αποχώρησε από το Αφγανιστάν έπειτα από µια δεκαετία στρατιωτικών επιχειρήσεων για να επικεντρωθεί στην οικονοµική και κοινωνική ανασυγκρότηση της χώρας του. Ο αµερικανός πρόεδρος αποκαλείται «Μπαράκ Γκορµπατσόφ».

Για σταθείτε: οι διαφορές ανάµεσα στις ΗΠΑ του 2011 και στη Σοβιετική Ενωση του 1988 είναι τεράστιες. Θα ήταν πιο ταιριαστή µια σύγκριση µε τη Βρετανία του 1911. Κι όµως είναι σαφές ότι οι ΗΠΑ αντιµετωπίζουν τη δική τους εκδοχή των οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτικών προβληµάτων που τείνουν να συσσωρεύονται όταν µια χώρα αποκτήσει πολύ µεγάλη ισχύ για κάποιο διάστηµα.

Η Αµερική επιβαρύνεται µε τα φορτία της στρατηγικής υπερέκτασης που περιέγραψε ο ιστορικός Πολ Κένεντι στο διάσηµο βιβλίο «Ανοδος και πτώση των µεγάλων δυνάµεων». Το συνολικό κόστος για τις ΗΠΑ των πολέµων σε Ιράκ και Αφγανιστάν, όπως και άλλων στρατιωτικών επιχειρήσεων µετά τις 11.9.2001, υπολογίζεται σε σηµερινά δολάρια πως είναι σχεδόν τετραπλάσιο από το κόστος του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου.

Πέρα από τη στρατηγική υπερέκταση, οι ΗΠΑ υποφέρουν και από την υπερέκταση του κράτους πρόνοιας. Οι διαφορές σε αυτόν τον τοµέα µεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ είναι πολύ µικρότερες απ’ ό,τι νοµίζουµε. Ως το 2015 εκτιµάται ότι οι δαπάνες για κοινωνική ασφάλιση και περίθαλψη θα φτάσουν σχεδόν το 50% των συνολικών δαπανών της αµερικανικής κυβέρνησης. Τα άλλα µισά είναι κυρίως τόκοι για την εξυπηρέτηση του πολύ υψηλού χρέους και αµυντικές δαπάνες. Για ορισµένες Πολιτείες όπως η Καλιφόρνια η δηµοσιονοµική εικόνα είναι ακόµη πιο ζοφερή.

Αρα οι δηµόσιες δαπάνες πρέπει να περικοπούν. Κι όµως οι υποδοµές – δρόµοι, σιδηρόδροµοι, δίκτυα ηλεκτροδότησης, νοσοκοµεία, σχολεία – δείχνουν όλα τα σηµάδια της µακρόχρονης εγκατάλειψης. Κάθε φορά που έρχοµαι στις ΗΠΑ µε συγκλονίζουν οι ενδείξεις ορατής αποσύνθεσης. ∆εν είναι µόνο οι λακκούβες. Υπάρχουν βαθύτερα ζητήµατα, όπως τα κενά στην πρωτοβάθµια και στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Μόνο τα πανεπιστήµια των ΗΠΑ εξακολουθούν να µην έχουν αντίπαλο.



Σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε την Τετάρτη ο πρόεδρος έδειξε την ενόχλησή του για τη νέα κοµµατική σύγκρουση γύρω από την αύξηση της οροφής του αµερικανικού χρέους – τόσο στη Γερουσία όσο και σε πολλές Πολιτείες. Το υπέροχο συνταγµατικό πλαίσιο πολιτικών αντιβάρων που σχεδιάστηκε για να αποτρέψει την επιστροφή της βρετανικής τυραννίας έχει ατροφήσει σε ένα σύστηµα που κάνει τη µεταρρύθµιση δυσκολότερη και από επανάσταση...

Υπάρχουν βέβαια και χειρότερα. Η Νέα Ρώµη δεν έγινε ακόµη νέα Ελλάδα. Ισως όµως η Ευρωπαϊκή Ενωση και οι ΗΠΑ να ανταγωνίζονται ποιος θα παρακµάσει ταχύτερα. Η Αµερική προηγείται ακόµη σε αρκετούς τοµείς, αλλά ένας Ρεπουµπλικανός – όχι ∆ηµοκρατικός – γερουσιαστής µου είπε πέρυσι πως «αυτή η χώρα θα γίνει Ελλάδα, µε τη διαφορά ότι εµείς δεν έχουµε την Ευρωπαϊκή Ενωση για να µας σώσει»!

Το ότι οι Αµερικανοί ξύπνησαν και καταλαβαίνουν σε τι λάκκο έχουν πέσει είναι ελπιδοφόρο. Το ότι δεν µπορούν να συνεννοηθούν µεταξύ τους για το πώς θα βγουν δεν είναι και τόσο ενθαρρυντικό.

O κ. Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης

Saturday, July 2, 2011

Thursday, June 30, 2011

Is Greece showing the way??

From NY Times:

Democracy’s Cradle, Rocking the World
By MARK MAZOWER
Published: June 29, 2011



YESTERDAY, the whole world was watching Greece as its Parliament voted to pass a divisive package of austerity measures that could have critical ramifications for the global financial system. It may come as a surprise that this tiny tip of the Balkan Peninsula could command such attention. We usually think of Greece as the home of Plato and Pericles, its real importance lying deep in antiquity. But this is hardly the first time that to understand Europe’s future, you need to turn away from the big powers at the center of the continent and look closely at what is happening in Athens. For the past 200 years, Greece has been at the forefront of Europe’s evolution.

In the 1820s, as it waged a war of independence against the Ottoman Empire, Greece became an early symbol of escape from the prison house of empire. For philhellenes, its resurrection represented the noblest of causes. “In the great morning of the world,” Shelley wrote in “Hellas,” his poem about the country’s struggle for independence, “Freedom’s splendor burst and shone!” Victory would mean liberty’s triumph not only over the Turks but also over all those dynasts who had kept so many Europeans enslaved. Germans, Italians, Poles and Americans flocked to fight under the Greek blue and white for the sake of democracy. And within a decade, the country won its freedom.

Over the next century, the radically new combination of constitutional democracy and ethnic nationalism that Greece embodied spread across the continent, culminating in “the peace to end all peace” at the end of the First World War, when the Ottoman, Hapsburg and Russian empires disintegrated and were replaced by nation-states.

In the aftermath of the First World War, Greece again paved the way for Europe’s future. Only now it was democracy’s dark side that came to the fore. In a world of nation-states, ethnic minorities like Greece’s Muslim population and the Orthodox Christians of Asia Minor were a recipe for international instability. In the early 1920s, Greek and Turkish leaders decided to swap their minority populations, expelling some two million Christians and Muslims in the interest of national homogeneity. The Greco-Turkish population exchange was the largest such organized refugee movement in history to that point and a model that the Nazis and others would point to later for displacing peoples in Eastern Europe, the Middle East and India.

It is ironic, then, that Greece was in the vanguard of resistance to the Nazis, too. In the winter of 1940-41, it was the first country to fight back effectively against the Axis powers, humiliating Mussolini in the Greco-Italian war while the rest of Europe cheered. And many cheered again a few months later when a young left-wing resistance fighter named Manolis Glezos climbed the Acropolis one night with a friend and pulled down a swastika flag that the Germans had recently unfurled. (Almost 70 years later, Mr. Glezos would be tear-gassed by the Greek police while protesting the austerity program.) Ultimately, however, Greece succumbed to German occupation. Nazi rule brought with it political disintegration, mass starvation and, after liberation, the descent of the country into outright civil war between Communist and anti-Communist forces.

Only a few years after Hitler’s defeat, Greece found itself in the center of history again, as a front line in the cold war. In 1947, President Harry S. Truman used the intensifying civil war there to galvanize Congress behind the Truman Doctrine and his sweeping peacetime commitment of American resources to fight Communism and rebuild Europe. Suddenly elevated into a trans-Atlantic cause, Greece now stood for a very different Europe — one that had crippled itself by tearing itself apart, whose only path out of the destitution of the mid-1940s was as a junior partner with Washington. As the dollars poured in, American advisers sat in Athens telling Greek policy makers what to do and American napalm scorched the Greek mountains as the Communists were put to flight.

European political and economic integration was supposed to end the weakness and dependency of the divided continent, and here, too, Greece was an emblem of a new phase in its history. The fall of its military dictatorship in 1974 not only brought the country full membership in what would become the European Union; it also (along with the transitions in Spain and Portugal at the same time) prefigured the global democratization wave of the 1980s and ’90s, first in South America and Southeast Asia and then in Eastern Europe. And it gave the European Union the taste for enlargement and the ambition to turn itself from a small club of wealthy Western European states into a voice for the newly democratic continent as a whole, extending far to the south and east.

And now today, after the euphoria of the ’90s has faded and a new modesty sets in among the Europeans, it falls again to Greece to challenge the mandarins of the European Union and to ask what lies ahead for the continent. The European Union was supposed to shore up a fragmented Europe, to consolidate its democratic potential and to transform the continent into a force capable of competing on the global stage. It is perhaps fitting that one of Europe’s oldest and most democratic nation-states should be on the new front line, throwing all these achievements into question. For we are all small powers now, and once again Greece is in the forefront of the fight for the future.


Mark Mazower is a professor of history at Columbia University.

A version of this op-ed appeared in print on June 30, 2011, on page A27 of the New York edition with the headline: Democracy’s Cradle, Rocking the World.


Και η μετάφραση στα ελληνικά από το "Βήμα":

Η Ελλάδα, το λίκνο της δημοκρατίας, κλονίζει τον πλανήτη


ΤΟ ΒΗΜΑ - The New York Times

Χθες, όλος ο κόσμος παρακολουθούσε την Ελλάδα καθώς το κοινοβούλιό της ψήφισε ένα διχαστικό πακέτο μέτρων λιτότητας το οποίο θα μπορούσε να έχει κρίσιμες επιπτώσεις στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Ισως προκαλεί έκπληξη που αυτή η μικρή άκρη της χερσονήσου των Βαλκανίων συγκεντρώνει τόση προσοχή. Σκεφτόμαστε συνήθως την Ελλάδα ως την πατρίδα του Πλάτωνα και του Περικλή, με την πραγματική της σημασία να βρίσκεται βαθιά στην αρχαιότητα. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που για να κατανοήσεις το μέλλον της Ευρώπης χρειάζεται να στραφείς μακριά από τις μεγάλες δυνάμεις στο κέντρο της ηπείρου και να κοιτάξεις προσεκτικά όσα συμβαίνουν στην Αθήνα. Τα τελευταία 200 χρόνια η Ελλάδα ήταν στην πρώτη γραμμή της εξέλιξης της Ευρώπης.

Στη δεκαετία του 1820, στη διάρκεια του αγώνα για την ανεξαρτησία από την οθωμανική αυτοκρατορία, η Ελλάδα έγινε ένα πρώιμο σύμβολο δραπέτευσης από τη φυλακή της αυτοκρατορίας. Για τους φιλέλληνες, η παλιγγενεσία της αποτελούσε τον πιο ευγενή αγώνα. "Στο μεγάλο πρωινό του κόσμου", έγραψε ο Σέλεϊ στο ποιημά του "Ελλάς", "το μεγαλείο της Ελευθερίας τινάχθηκε και έλαμψε! " Η νίκη θα σήμαινε τον θρίαμβο της ελευθερίας όχι μόνο επί των Τούρκων αλλά και επί όλων των δυναστών που κρατούσαν υπόδουλους τόσο πολλούς ευρωπαίους. Γερμανοί, Ιταλοί, Πολωνοί και Αμερικανοί έτρεξαν να πολεμήσουν υπό την γαλανόλευκη σημαία της Ελλάδας για χάρη της δημοκρατίας. Και μέσα σε μια δεκαετία, η χώρα κέρδισε την ελευθερία της.

Στη διάρκεια του 20ου αιώνα ο ριζοσπαστικός νέος συνδυασμός της συνταγματικής δημοκρατίας και του εθνικισμού που ενσάρκωσε η Ελλάδα εξαπλώθηκε στην ήπειρο και κορυφώθηκε στην "ειρήνη που τερμάτισε κάθε ειρήνη" στο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν τρεις αυτοκρατορίες, η οθωμανική , εκείνη των Αψβούργων και η ρωσική, κατέρρευσαν και αντικαταστάθηκαν από έθνη-κράτη.

Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ελλάδα άνοιξε και πάλι τον δρόμο για το μέλλον της Ευρώπης. Μόνο που τώρα ήταν η σκοτεινή πλευρά της δημοκρατίας που βγήκε στο προσκήνιο. Σε έναν κόσμο εθνικών κρατών, εθνοτικές μειονότητες όπως ο μουσουλμανικός πληθυσμός της Ελλάδας και οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Μικράς Ασίας ήταν μια συνταγή για διεθνή αστάθεια. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, έλληνες και τούρκοι ηγέτες αποφάσισαν να ανταλλάξουν τους μειονοτικούς πληθυσμούς τους, εκτοπίζοντας περί τα δύο εκατομμύρια χριστιανούς και μουσουλμάνους προς χάριν της εθνικής ομοιογένειας.

Η ελληνο - τουρκική ανταλλαγή των πληθυσμών ήταν η μεγαλύτερη οργανωμένη μετακίνηση προσφύγων στην ιστορία μέχρι τότε και μοντέλο που οι ναζιστές και άλλοι θα το επικαλούνταν αργότερα για να εκτοπίσουν ανθρώπους στην ανατολική Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Ινδία.

Είναι ειρωνικό, λοιπόν, που η Ελλάδα ήταν επίσης στην πρωτοπορία της αντίστασης στους ναζιστές. Τον χειμώνα του 1940-41, ήταν η πρώτη χώρα που αντεπιτέθηκε αποτελεσματικά κατά των δυνάμεων του Αξονα, ταπεινώνοντας τον Μουσολίνι στον ελληνο - ιταλικό πόλεμο ενώ η υπόλοιπη Ευρώπη επευφημούσε την Ελλάδα. Και πολλοί χειροκρότησαν πάλι λίγους μήνες αργότερα όταν ένας νεαρός αριστερός αντιστασιακός ονόματι Μανώλης Γλέζος σκαρφάλωσε στην Ακρόπολη ένα βράδυ με έναν φίλο και κατέβασαν τη σημαία με την σβάστικα που οι Γερμανοί είχαν πρόσφατα υψώσει. Σχεδόν 70 χρόνια αργότερα, η ελληνική αστυνομία θα έριχνε δακρυγόνα στον κ. Γλέζο ο οποίος διαδήλωνε κατά του προγράμματος λιτότητας.

Αλλά στο τέλος, η Ελλάδα υπέκυψε στη γερμανική κατοχή. Η κυριαρχία των ναζιστών έφερε μαζί της την πολιτική κατάρρευση, την μεγάλη πείνα, και μετά την απελευθέρωση, την βύθιση της χώρας σε έναν εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στις κομμουνιστικές και τις αντικομμουνιστικές δυνάμεις.

Μόλις λίγα χρόνια μετά την ήττα του Χίτλερ, η Ελλάδα βρέθηκε ξανά στο επίκεντρο της ιστορίας, ως μέτωπο του Ψυχρού Πολέμου. Το 1947, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν χρησιμοποίησε τον κλιμακούμενο εμφύλιο στην Ελλάδα για να πείσει το Κογκρέσο να στηρίξει το Δόγμα Τρούμαν και την ειρηνική δέσμευση αμερικανικών πόρων για τον αγώνα κατά του Κομμουνισμού και την ανοικοδόμηση της Ευρώπης. Ανυψωμένη ξαφνικά σε έναν διατλαντικό αγώνα, η Ελλάδα συμβόλιζε τώρα μια πολύ διαφορετική Ευρώπη - μία Ευρώπη που είχε αυτοκαταστραφεί, και που ο μόνος δρόμος εξόδου από την ανέχεια των μέσων της δεκαετίας του 1940 ήταν ως μικρότερος εταίρος της Ουάσινγκτον. Καθώς τα δολάρια άρχισαν να ρέουν, αμερικανοί σύμβουλοι έλεγαν στους έλληνες πολιτικούς τι να κάνουν και αμερικανικές βόμβες ναπάλμ έκαιγαν τα ελληνικά βουνά καθώς οι κομμουνιστές αντάρτες τρέπονταν σε φυγή.

Η πολιτική και οικονομική ένωση της Ευρώπης υποτίθεται ότι θα έβαζε τέλος στις αδυναμίες και την εξάρτηση της διχοτομημένης ηπείρου. Και εδώ η Ελλάδα έγινε σύμβολο μιας νέας φάσης στην ευρωπαϊκή ιστορία. Η πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας το 1974 δεν έφερε στη χώρα μόνο την πλήρη ένταξη σε αυτό που θα γινόταν η Ευρωπαϊκή Ενωση. Προανήγγηλε επίσης (μαζί με τη μετάβαση της Ισπανίας και της Πορτογαλίας στη δημοκρατία την ίδια εποχή) το παγκόσμιο κύμα εκδημοκρατισμού της δεκαετίας του 1980 και του '90, πρώτα στη Νότια Αμερική και τη Νοτιοανατολική Ασία και μετά στην Ανατολική Ευρώπη. Και έδωσε στην Ευρωπαϊκή Ενωση την όρεξη για διεύρυνση και τη φιλοδοξία να εξελιχθεί από ένα μικρό κλαμπ πλούσιων δυτικοευρωπαϊκών κρατών σε φωνή για ολόκληρη την προσφάτως εκδημοκρατισμένη ήπειρο, η οποία εξαπλώθηκε κατά πολύ στο νότο και την ανατολή.

Και τώρα, σήμερα, αφότου έσβησε η ευφορία της δεκαετίας του '90 και μια νέα ταπεινοφροσύνη χαρακτηρίζει τους Ευρωπαίους, ο κλήρος πέφτει και πάλι στην Ελλάδα ως χώρας η οποία θα προκαλέσει τους μανδαρίνους της Ευρωπαϊκής Ενωσης και θα θέσει το ερώτημα: "ποιό θα είναι το μέλλον της ηπείρου;".

Η Ευρωπαϊκή Ενωση υποτίθεται ότι θα ένωνε μια κατακερματισμένη Ευρώπη, ότι θα ενίσχυε τις δημοκρατικές της δυνατότητες και ότι θα μεταμόρφωνε την ήπειρο σε μια ανταγωνιστική δύναμη στην παγκόσμια σκηνή. Είναι ίσως ταιριαστό που ένα από τα αρχαιότερα και πιο δημοκρατικά έθνη - κράτη της Ευρώπης βρίσκεται στην καινούργια εμπροσθοφυλακή, όσων θέτουν εν αμφιβόλω όλα αυτά τα επιτεύγματα. Γιατί είμαστε όλοι μικρές δυνάμεις τώρα, και για άλλη μια φορά η Ελλάδα πολεμάει στην πρώτη γραμμή του αγώνα για το μέλλον.


* Ο κ. Μαρκ Μαζάουερ είναι Βρετανός ιστορικός και συγγραφέας, καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Κολούμπια των ΗΠΑ.

Germany Was Biggest Debt Transgressor of 20th Century

From "Spiegel" on-line:

'Germany Was Biggest Debt Transgressor of 20th Century'


Think Greece's current economic malaise is the worst ever experienced in Europe? Think again. Germany, economic historian Albrecht Ritschl argues in a SPIEGEL ONLINE interview, has been the worst debtor nation of the past century. He warns the country should take a more chaste approach in the euro crisis or it could face renewed demands for World War II reparations.
Info

SPIEGEL ONLINE: Mr. Ritschl, Germany is coming across like a know-it-all in the debate over aid for Greece. Berlin is intransigent and is demanding obedience from Athens. Is this attitude justified?

Ritschl: No, there is no basis for it.

SPIEGEL ONLINE: Most Germans would likely disagree.

Ritschl: That may be, but during the 20th century, Germany was responsible for what were the biggest national bankruptcies in recent history. It is only thanks to the United States, which sacrificed vast amounts of money after both World War I and World War II, that Germany is financially stable today and holds the status of Europe's headmaster. That fact, unfortunately, often seems to be forgotten.

SPIEGEL ONLINE: What happened back then exactly?

Ritschl: From 1924 to 1929, the Weimar Republic lived on credit and even borrowed the money it needed for its World War I reparations payments from America. This credit pyramid collapsed during the economic crisis of 1931. The money was gone, the damage to the United States enormous, the effect on the global economy devastating.

SPIEGEL ONLINE: The situation after World War II was similar.

Ritschl: But right afterwards, America immediately took steps to ensure there wouldn't be a repeat of high reparations demands made on Germany. With only a few exceptions, all such demands were put on the backburner until Germany's future reunification. For Germany, that was a life-saving gesture, and it was the actual financial basis of the Wirtschaftswunder, or economic miracle (that began in the 1950s). But it also meant that the victims of the German occupation in Europe also had to forgo reparations, including the Greeks.

SPIEGEL ONLINE: In the current crisis, Greece was initially pledged €110 billion from the euro-zone and the International Monetary Fund. Now a further rescue package of similar dimensions has become necessary. How big were Germany's previous defaults?

Ritschl: Measured in each case against the economic performance of the USA, the German debt default in the 1930s alone was as significant as the costs of the 2008 financial crisis. Compared to that default, today's Greek payment problems are actually insignificant.

SPIEGEL ONLINE: If there was a list of the worst global bankruptcies in history, where would Germany rank?

Ritschl: Germany is king when it comes to debt. Calculated based on the amount of losses compared to economic performance, Germany was the biggest debt transgressor of the 20th century.

SPIEGEL ONLINE: Greece can't compare?

Ritschl: No, the country has played a minor role. It is only the contagion danger for other euro-zone countries that is the problem.

SPIEGEL ONLINE: The Germany of today is considered the embodiment of stability. How many times has Germany become insolvent in the past?

Ritschl: That depends on how you do the math. During the past century alone, though, at least three times. After the first default during the 1930s, the US gave Germany a "haircut" in 1953, reducing its debt problem to practically nothing. Germany has been in a very good position ever since, even as other Europeans were forced to endure the burdens of World War II and the consequences of the German occupation. Germany even had a period of non-payment in 1990.

SPIEGEL ONLINE: Really? A default?

Ritschl: Yes, then-Chancellor Helmut Kohl refused at the time to implement changes to the London Agreement on German External Debts of 1953. Under the terms of the agreement, in the event of a reunification, the issue of German reparations payments from World War II would be newly regulated. The only demand made was that a small remaining sum be paid, but we're talking about minimal sums here. With the exception of compensation paid out to forced laborers, Germany did not pay any reparations after 1990 -- and neither did it pay off the loans and occupation costs it pressed out of the countries it had occupied during World War II. Not to the Greeks, either.

SPIEGEL ONLINE: Unlike in 1953, the current debate in Germany over the rescue of Greece is concerned not so much with a "haircut", but rather an extension of the maturities of government bonds, i.e. a "soft debt restructuring." Can one therefore even speak of an impending bankruptcy?

Ritschl: Absolutely. Even if a country is not 100 percent out of money, it could still be broke. Just like in the case of Germany in the 1950s, it is illusory to think that Greeks would ever pay off their debts alone. Those who are unable to do that are considered to be flat broke. It is now necessary to determine how high the failure rate of government bonds is, and how much money the country's creditors must sacrifice. It's above all a matter of finding the paymaster.

SPIEGEL ONLINE: The biggest paymaster would surely be Germany.

Ritschl: That's what it looks like, but we were also extremely reckless -- and our export industry has thrived on orders. The anti-Greek sentiment that is widespread in many German media outlets is highly dangerous. And we are sitting in a glass house: Germany's resurgence has only been possible through waiving extensive debt payments and stopping reparations to its World War II victims.

SPIEGEL ONLINE: You're saying that Germany should back down?

Ritschl: In the 20th century, Germany started two world wars, the second of which was conducted as a war of annihilation and extermination, and subsequently its enemies waived its reparations payments completely or to a considerable extent. No one in Greece has forgotten that Germany owes its economic prosperity to the grace of other nations.

SPIEGEL ONLINE: What do you mean by that?

Ritschl: The Greeks are very well aware of the antagonistic articles in the German media. If the mood in the country turns, old claims for reparations could be raised, from other European nations as well. And if Germany ever had to honor them, we would all be taken the cleaners. Compared with that, we can be grateful that Greece is being indulgently reorganized at our expense. If we follow public opinion here with its cheap propaganda and not wanting to pay, then eventually the old bills will be presented again.

SPIEGEL ONLINE: Looking at history, what would be the best solution for Greece -- and for Germany?

Ritschl: The German bankruptcies in the last century show that the sensible thing to do now would be to have a real reduction of the debt. Anyone who has lent money to Greece would then have to give up a considerable part of what they were owed. Some banks would not be able to cope with that, so there would have to be new aid programs. For Germany, this could be expensive, but we will have to pay either way. At least Greece would then have the chance to start over.

Interview conducted by Yasmin El-Sharif