Ο «άτακτος» Bertrand Russell είχε πρόσφατα την τιμητική του στην στήλη «Φιλίστωρ» της Καθημερινής:
ΝΥΤ ΓΙΑ ΡΑΣΣΕΛ (9/4/1963): Νέα Υόρκη, 8.– Οι «Τάιμς της Νέας Υόρκης» δημοσιεύουν επιστολήν του λόρδου Μπέρτραντ Ράσσελ κατηγορούντος την Αμερικήν ότι διεξάγει πόλεμον εξοντώσεως του βιετναμικού λαού. Απαντώσα εις παράπλευρον της επιστολής στήλην, η εφημερίς κατηγορεί τον Βρετανόν φιλόσοφον ότι δέχεται αλογίστως την κομμουνιστικήν προπαγάνδαν, ότι φαίνεται να αγνοή ότι τον ανταρτικόν πόλεμον εις το Νότιον Βιετνάμ διευθύνουν η Κίνα και το Βόρειον Βιετνάμ και ότι ο κομμουνισμός απειλεί την παγκόσμιον ειρήνην.
ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΣΕΛ (7/4/1963): Ο υφυπουργός Προεδρίας κ. Αχ. Γεροκωστόπουλος, ερωτηθείς επί του ενδεχομένου αφίξεως εις Αθήνας του Βρετανού φιλοσόφου κ. Μπέρτραντ Ράσσελ διά την [απαγορευθείσαν] «πορείαν ειρήνης», απήντησεν ότι ο κ. Ράσσελ πρέπει να αντιληφθή ότι όπως δεν υπήρξεν ανώτερος των νόμων της πατρίδος του, δεν είναι δυνατόν να θέση εαυτόν υπεράνω και των ελληνικών νόμων.
Το ότι ότι η εξουσία ανέκαθεν εχθρευόταν την καθαρή σκέψη και το ελεύθερο πνεύμα είναι γνωστό. Αυτό που εντυπωσιάζει είναι το απύθμενο θράσος κάποιων υπαλληλίσκων (τα ονόματα των οποίων, η Ιστορία έστειλε εκεί που ανήκουν: στον κάλαθο της λήθης) να εγκαλούν τον φιλοσόφο, χωρίς προφανώς να έχουν την παραμικρή ιδέα για την σκέψη του. Δεν χρειάζεται να έχει εντρυφήσει κανείς στο έργο του Ράσσελ για να γνωρίζει ότι υπήρξε ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στο κομμουνισμό, τον οποίο θεωρούσε ένα σύστημα που θα οδηγούσε στη στασιμότητα. Για τις δε ηγεσίες των κομμουνιστικών καθεστώτων πίστευε ότι ήταν ολιγαρχίες που θα επέβαλλαν περισσότερη καταπίεση στους λαούς από τις προηγούμενες που είχαν αντικαταστήσει.
Η Ιστορία τον δικαίωσε πλήρως.
Showing posts with label Russell. Show all posts
Showing posts with label Russell. Show all posts
Thursday, April 19, 2012
Friday, March 2, 2012
Δημοκρατία, idiot!
Σε καιρούς ταραγμένους και εποχές γενικευμένης σύγχισης, όπως η τωρινή, είναι χρήσιμο να πιάνει κανείς το νήμα από την αρχή. Ας επιστρέψουμε στα βασικά λοιπόν.
Ακούμε για αυτή διαρκώς, υπάρχει σε κάθε κουβέντα που σχετίζεται με την πολιτική, αλλά όπως συμβαίνει με κάθε έννοια που εκφυλίζεται σε σύνθημα, κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε το πραγματικό της νόημα.
Τι είναι Δημοκρατία;
Στο σχολείο μας έλεγαν ότι είναι κάτι καλό, για το οποίο οι λαοί αγωνίστηκαν και όλη η ανθρωπότητα ωφείλει να ευγνωμονεί αιώνια τους Έλληνες γιατί οι πρόγονοί μας την ανακάλυψαν. Όσοι υπήρξαν επιμελείς μαθητές, ίσως θυμούνται και κάποιες λεπτομέρειες για τον Περικλή ή την Εκκλησία του Δήμου. Ελάχιστη ως καθόλου, όμως, πληροφορία για την ουσία του πολιτεύματος που σήμερα θεωρούμε αυτονόητο (στο δικό μου σχολείο, όπως και στα περισσότερα υποθέτω, το μάθημα της Αγωγής του Πολίτη αντιμετωπιζόταν, από καθηγητές, μαθητές και γονείς εξίσου, σαν ώρα χαλάρωσης και ξεκούρασης).
Αν επιχειρήσουμε να προσδιορίσουμε την δημοκρατία εμπειρικά, κρίνοντας από τις συνθήκες που επικρατούν στις κοινωνίες που έχουμε μάθει να θεωρούμε δημοκρατικές, ή σε αντιδιαστολή με τα καθεστώτα που κατακεραυνώνουμε ως αντιδημοκρατικά, θα καταλήξουμε (πάνω-κάτω) στα εξής χαρακτηριστικά:
- απουσία των τανκς από τους δρόμους, μη επιβολή στρατιωτικού νόμου,
- διεξαγωγή εκλογών σε τακτά χρονικά διαστήματα,
- απουσία συστηματικής λογοκρισίας,
- απουσία πολιτικών διώξεων σε αντιφρονούντες (φυλακίσεις, βασανιστήρια κλπ).
Σε αυτόν τον, μάλλον φτωχό, απολογισμό θεωρώ ότι συμπυκνώνεται η γενική γνώση επί του θέματος. Είναι δυνατόν να αντιλαμβανόμαστε την περιλάλητη και χιλιοτραγουδισμένη δημοκρατία απλά σαν το αντίθετο του ολοκληρωτισμού; Δεν μπορεί, θα υπάρχει κι άλλο σκέφτηκα και γι' αυτό ανέτρεξα στα βιβλία:
Κατά τον Russell, το μόνο φιλοσοφικό ρεύμα που υποστηρίζει θεωρητικά τη δημοκρατία, και ταιριάζει μαζί της ως προς την ηπιότητα της σκέψης, είναι ο εμπειρισμός (empiricism). Ο Locke –θεμελιωτης του εμπειρισμού- τονίζει τη σύνδεση του με το φιλελεύθερο πνεύμα, την ανεκτικότητα και την αντίθεση του στην απόλυτη μοναρχία. Θεωρεί ότι οι γνώσεις μας είναι αβέβαιες, θέλοντας να υποδείξει ότι πάντα υπάρχει η πιθανότητα να σφάλλουμε και ότι την πιθανότητα αυτή πρέπει να την έχουμε υπόψη στις συζητήσεις με ανθρώπους που έχουν διαφορετικές απόψεις.
Η φιλελεύθερη (liberal) πολιτική σκέψη είναι προιόν του εμπορίου. Στην αρχαία Αθήνα εμφανίστηκε όταν εκείνη ανέπτυξε έντονη εμπορική δραστηριότητα με άλλες πόλεις της Μεσογείου. Πολύ αργότερα, το Μεσαίωνα, αναβίωσε στις πόλεις της Λομβαρδίας. Αργότερα ακολούθησαν η Αγγλία, η Ολλανδία, η Αμερική.
Το εμπόριο φέρνει σε επαφή ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμικών καταβολών και έτσι καταστρέφει τον δογματισμό του αταξίδευτου. Επίσης η ελεύθερη διαπραγμάτευση μεταξύ αγοραστή και πωλητή είναι πιό αποδωτική όταν ο ένας κατανοεί την άποψη του άλλου.
Το φιλελεύθερο σκεπτικό είναι αυτό της ανεκτικότητας και ελευθερίας- όσο η δημόσια τάξη επιτρέπει, της μετριοπάθειας και της απουσίας φανατισμού στα πολιτικά προγράμματα. Οι φανατικές εμμονές καθιστούν αδύνατους τους δημοκρατικούς θεσμούς. Ο πραγματικός Φιλελεύθερος δε λέει «αυτό είναι αλήθεια», αλλά «τείνω να πιστέψω ότι υπό τις παρούσες συνθήκες αυτή η άποψη είναι πιθανότατα η καλύτερη».
Τις παραπάνω απόψεις εκθέτει ο Russell στο δοκίμιο του “Philosophy and Politics”. Την άρρηκτη σχέση δημοκρατίας και φιλοσοφίας υπογραμμίζει ο Καστοριάδης (βλ. Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για εμάς σήμερα): “Κοινή ρίζα της δημοκρατίας και της φιλοσοφίας είναι η αμφισβήτηση”. Ο φιλόσοφος αμφισβητεί τις δεισιδαιμονίες του παρελθόντος και η δημοκρατία την «ελέω Θεού» (ή Θεών) εξουσία του μονάρχη. “Στην αρχαία Ελλάδα, η φιλοσοφία ήταν η φιλοσοφία των πολιτών που συζητούν στην αγορά με άλλους πολίτες (και όχι φιλοσοφία των ιερατείων ή των αυλικών). […] Η αμοιβαία γονιμοποίηση του πολιτικού κινήματος με την φιλοσοφική ερώτηση είναι το στοιχείο ακριβώς που χαρακτηρίζει τη δημοκρατική πόλη. Από τη μία οι φιλόσοφοι ασχολούνται με τα πολιτικά ερωτήματα και από την άλλη η ίδια η πολιτική ζωή αναγκάζει τις αναζητήσεις να πάνε βαθύτερα: ποιός άρχει, πως νομιμοποιείται η εξουσία εκείνου που άρχει, είναι δίκαιο να άρχουν οι λίγοι ή οι πολλοί, τι σημαίνει δίκαιο, κλπ.”
Στη συνέχεια παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά της πρώτης δημοκρατίας στην Ιστορία:
- Ο δήμος ασκεί την εξουσία, και την ασκεί ως άμεση δημοκρατία, χωρίς αντιπροσώπους. Τα πάντα (πόλεμος, ειρήνη, συμμαχίες, δημόσια έργα, κτίσιμο Παρθενώνα) αποφασίζονταν στην Εκκλησία του Δήμου.
- Τα δικαστήρια δεν ήταν επαγγελματικά. Οι δικαστές ήταν κληρωτοί.
- Στις περιπτώσεις που χρειαζόταν να ανατεθούν αξιώματα, αυτό γινόταν με κλήρωση. Μόνο στα πεδία που χρειαζόταν εξειδικευμένη γνώση (π.χ στρατηγοί) κατέφευγαν στις εκλογές για την επιλογή των αρχόντων. Και σε αυτή την περίπτωση ήταν ανακλητοί (ο δήμος μπορούσε να τους ανακαλέσει αν το έκρινε σκόπιμο).
- Δεν υπάρχουν αρμόδιοι στον πολιτικό τομέα•η γνώμη όλων βαραίνει τι ίδιο. Δεν υπάρχει κάποια επιστήμη ή τέχνη, η γνώση της οποίας να καθιστά κάποιους καλύτερους κυβερνήτες.
Αυτά λέει η θεωρία, που στα γρήγορα συνοψίζονται στα εξής δομικά στοιχεία της δημοκρατίας:
Μετριοπάθεια, ανεκτικότητα στο διαφορετικό, αμφισβήτηση, πολίτες που σκέφτονται, φιλοσοφούν, συζητούν και συμμετέχουν άμεσα στη λήψη αποφάσεων και την κυβέρνηση.
Τι συμβαίνει, στην πράξη, στις σύγχρονες δημοκρατίες; Κατ’αρχήν δεν είναι άμεσες αλλά αντιπροσωπευτικές. Ο Καστοριάδης (πάλι) αναφέρει σχετικά: “Από τη στιγμή που αναθέτει κανείς την εξουσία σε ορισμένους ανθρώπους, έχει μόνος του αλλοτριωθεί πολιτικά. Ο Ρουσσώ έγραφε για τους Άγγλους (γιατί τότε μόνο η Αγγλία έιχε κοινοβούλιο): Οι Άγγλοι νομίζουν ότι είναι ελεύθεροι επειδή εκλέγουν τους βουλευτές τους• είναι ελεύθεροι μια μέρα στα πέντε χρόνια. Ο Ρουσσώ είναι ενδοτικός: στην πραγματικότητα οι επιλογές που έχει κανείς την ημέρα των εκλογών έχουν προκαθοριστεί από τα προηγούμενα πέντε χρόνια (από τον εκλογικό νόμο, τα υπάρχοντα κόμματα, τους υποψηφίους).”
Σε αυτή την πολιτική αλλοτρίωση ωφείλεται, πιθανότατα, αυτό που παρατηρεί σε ένα άλλο του κείμενο (Το Πρόβλημα της Δημοκρατίας σήμερα): “Οι λαοί σήμερα βρίσκονται σε μια κατάσταση πολιτικής απάθειας, ιδιωτικοποίησης, ανευθυνότητας, κυνισμού, αδιαφορίας για τα κοινά και τα πολιτικά και γενικότερα μιας στάσης απέναντι τόσο στην ιδιωτική όσο και στην κοινή ζωή τους που είναι περίπου μια στάση αποχαύνωσης μέσα στον καταναλωτικό και τηλεοπτικό αυνανισμό. Η σημερινή κατάσταση δεν είναι απλώς αποτέλεσμα συνωμοσιών, δολοπλοκιών, χειραγώγησης εκ μέρους των κυρίαρχων στρωμάτων. Εάν τα κυρίαρχα στρώματα μπορούν να κάνουν αυτά που κάνουν είναι ακριβώς γιατί οι λαοί μένουν απαθείς, ή το πολύ σηκώνουν τους ώμους τους λέγοντας, «τους ξέρουμε, είναι όλοι οι ίδιοι οι παλιάνθρωποι»“. Για αυτούς τους λόγους θεωρεί ότι οι σύγχρονες δημοκρατίες είναι τέτοιες μόνο κατ’όνομα. “Εγώ τις ονομάζω φιλελεύθερες ολιγαρχίες”, καταλήγει.[1]
Κατόπιν αυτών, δεν είναι να απορεί κανείς που η κατάσταση έχει αντίστραφεί πλήρως σε σχέση με την δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας και η εξουσία έχει φύγει από τα χέρια των πολιτών και έχει περάσει στους τεχνοκράτες (στην καλύτερη περίπτωση) ή σε κάθε λογής επαγγελματίες πολιτικούς, πολιτικάντηδες, δημαγωγούς, αχυρανθρώπους των κυρίαρχων στρωμάτων (συνήθως). Εκείνο που εκπλήσσει είναι η διαπίστωση ότι η αποποίηση της εξουσίας από την πλευρά του λαού και ο αυτο-υποβιβασμός του πολίτη στην κατάσταση του υπηκόου [2]είναι, ως ένα βαθμό, οικιοθελής.
Μήπως η τεμπελιά μας είναι ισχυρότερη από την επιθυμία μας για ελευθερία; Κάτι μου θυμίζει όμως αυτό... Α, ναι!
"Πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα στην ελευθερία και την οκνηρία", Θουκιδύδης
[1] Στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες υπάρχει η διάκριση ανάμεσα στον όρο "democracy" που αναφέρεται στην "άμεση δημοκρατία" και τον όρο "republic" που αποδίδει την "αντιπροσωπευτική" ή "κοινοβουλευτική" δημοκρατία. Η ταύτιση των δύο εννοιών, αν και συνηθισμένη, είναι λανθασμένη και προκαλέι σύγχιση.
[2] Ενδεικτικό του πόσο αυτονόητη ήταν στην αρχαιότητα η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά είναι ότι η λέξη “ιδιώτης” (εκείνος που απέχει από τα κοινα) κατέληξε να σημαίνει “ανόητος” (προφανώς γιατί μόνο κάποιο άτομο περιορισμένης νοημοσύνης “ιδιώτευε”)- εξ’ου και η αγγλική λέξη “idiot” (βλ. ετυμολογικό λεξικό Μπαμπινιώτη).
Ακούμε για αυτή διαρκώς, υπάρχει σε κάθε κουβέντα που σχετίζεται με την πολιτική, αλλά όπως συμβαίνει με κάθε έννοια που εκφυλίζεται σε σύνθημα, κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε το πραγματικό της νόημα.
Τι είναι Δημοκρατία;
Στο σχολείο μας έλεγαν ότι είναι κάτι καλό, για το οποίο οι λαοί αγωνίστηκαν και όλη η ανθρωπότητα ωφείλει να ευγνωμονεί αιώνια τους Έλληνες γιατί οι πρόγονοί μας την ανακάλυψαν. Όσοι υπήρξαν επιμελείς μαθητές, ίσως θυμούνται και κάποιες λεπτομέρειες για τον Περικλή ή την Εκκλησία του Δήμου. Ελάχιστη ως καθόλου, όμως, πληροφορία για την ουσία του πολιτεύματος που σήμερα θεωρούμε αυτονόητο (στο δικό μου σχολείο, όπως και στα περισσότερα υποθέτω, το μάθημα της Αγωγής του Πολίτη αντιμετωπιζόταν, από καθηγητές, μαθητές και γονείς εξίσου, σαν ώρα χαλάρωσης και ξεκούρασης).
Αν επιχειρήσουμε να προσδιορίσουμε την δημοκρατία εμπειρικά, κρίνοντας από τις συνθήκες που επικρατούν στις κοινωνίες που έχουμε μάθει να θεωρούμε δημοκρατικές, ή σε αντιδιαστολή με τα καθεστώτα που κατακεραυνώνουμε ως αντιδημοκρατικά, θα καταλήξουμε (πάνω-κάτω) στα εξής χαρακτηριστικά:
- απουσία των τανκς από τους δρόμους, μη επιβολή στρατιωτικού νόμου,
- διεξαγωγή εκλογών σε τακτά χρονικά διαστήματα,
- απουσία συστηματικής λογοκρισίας,
- απουσία πολιτικών διώξεων σε αντιφρονούντες (φυλακίσεις, βασανιστήρια κλπ).
Σε αυτόν τον, μάλλον φτωχό, απολογισμό θεωρώ ότι συμπυκνώνεται η γενική γνώση επί του θέματος. Είναι δυνατόν να αντιλαμβανόμαστε την περιλάλητη και χιλιοτραγουδισμένη δημοκρατία απλά σαν το αντίθετο του ολοκληρωτισμού; Δεν μπορεί, θα υπάρχει κι άλλο σκέφτηκα και γι' αυτό ανέτρεξα στα βιβλία:
Κατά τον Russell, το μόνο φιλοσοφικό ρεύμα που υποστηρίζει θεωρητικά τη δημοκρατία, και ταιριάζει μαζί της ως προς την ηπιότητα της σκέψης, είναι ο εμπειρισμός (empiricism). Ο Locke –θεμελιωτης του εμπειρισμού- τονίζει τη σύνδεση του με το φιλελεύθερο πνεύμα, την ανεκτικότητα και την αντίθεση του στην απόλυτη μοναρχία. Θεωρεί ότι οι γνώσεις μας είναι αβέβαιες, θέλοντας να υποδείξει ότι πάντα υπάρχει η πιθανότητα να σφάλλουμε και ότι την πιθανότητα αυτή πρέπει να την έχουμε υπόψη στις συζητήσεις με ανθρώπους που έχουν διαφορετικές απόψεις.
Η φιλελεύθερη (liberal) πολιτική σκέψη είναι προιόν του εμπορίου. Στην αρχαία Αθήνα εμφανίστηκε όταν εκείνη ανέπτυξε έντονη εμπορική δραστηριότητα με άλλες πόλεις της Μεσογείου. Πολύ αργότερα, το Μεσαίωνα, αναβίωσε στις πόλεις της Λομβαρδίας. Αργότερα ακολούθησαν η Αγγλία, η Ολλανδία, η Αμερική.
Το εμπόριο φέρνει σε επαφή ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμικών καταβολών και έτσι καταστρέφει τον δογματισμό του αταξίδευτου. Επίσης η ελεύθερη διαπραγμάτευση μεταξύ αγοραστή και πωλητή είναι πιό αποδωτική όταν ο ένας κατανοεί την άποψη του άλλου.
Το φιλελεύθερο σκεπτικό είναι αυτό της ανεκτικότητας και ελευθερίας- όσο η δημόσια τάξη επιτρέπει, της μετριοπάθειας και της απουσίας φανατισμού στα πολιτικά προγράμματα. Οι φανατικές εμμονές καθιστούν αδύνατους τους δημοκρατικούς θεσμούς. Ο πραγματικός Φιλελεύθερος δε λέει «αυτό είναι αλήθεια», αλλά «τείνω να πιστέψω ότι υπό τις παρούσες συνθήκες αυτή η άποψη είναι πιθανότατα η καλύτερη».
Τις παραπάνω απόψεις εκθέτει ο Russell στο δοκίμιο του “Philosophy and Politics”. Την άρρηκτη σχέση δημοκρατίας και φιλοσοφίας υπογραμμίζει ο Καστοριάδης (βλ. Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για εμάς σήμερα): “Κοινή ρίζα της δημοκρατίας και της φιλοσοφίας είναι η αμφισβήτηση”. Ο φιλόσοφος αμφισβητεί τις δεισιδαιμονίες του παρελθόντος και η δημοκρατία την «ελέω Θεού» (ή Θεών) εξουσία του μονάρχη. “Στην αρχαία Ελλάδα, η φιλοσοφία ήταν η φιλοσοφία των πολιτών που συζητούν στην αγορά με άλλους πολίτες (και όχι φιλοσοφία των ιερατείων ή των αυλικών). […] Η αμοιβαία γονιμοποίηση του πολιτικού κινήματος με την φιλοσοφική ερώτηση είναι το στοιχείο ακριβώς που χαρακτηρίζει τη δημοκρατική πόλη. Από τη μία οι φιλόσοφοι ασχολούνται με τα πολιτικά ερωτήματα και από την άλλη η ίδια η πολιτική ζωή αναγκάζει τις αναζητήσεις να πάνε βαθύτερα: ποιός άρχει, πως νομιμοποιείται η εξουσία εκείνου που άρχει, είναι δίκαιο να άρχουν οι λίγοι ή οι πολλοί, τι σημαίνει δίκαιο, κλπ.”
Στη συνέχεια παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά της πρώτης δημοκρατίας στην Ιστορία:
- Ο δήμος ασκεί την εξουσία, και την ασκεί ως άμεση δημοκρατία, χωρίς αντιπροσώπους. Τα πάντα (πόλεμος, ειρήνη, συμμαχίες, δημόσια έργα, κτίσιμο Παρθενώνα) αποφασίζονταν στην Εκκλησία του Δήμου.
- Τα δικαστήρια δεν ήταν επαγγελματικά. Οι δικαστές ήταν κληρωτοί.
- Στις περιπτώσεις που χρειαζόταν να ανατεθούν αξιώματα, αυτό γινόταν με κλήρωση. Μόνο στα πεδία που χρειαζόταν εξειδικευμένη γνώση (π.χ στρατηγοί) κατέφευγαν στις εκλογές για την επιλογή των αρχόντων. Και σε αυτή την περίπτωση ήταν ανακλητοί (ο δήμος μπορούσε να τους ανακαλέσει αν το έκρινε σκόπιμο).
- Δεν υπάρχουν αρμόδιοι στον πολιτικό τομέα•η γνώμη όλων βαραίνει τι ίδιο. Δεν υπάρχει κάποια επιστήμη ή τέχνη, η γνώση της οποίας να καθιστά κάποιους καλύτερους κυβερνήτες.
Αυτά λέει η θεωρία, που στα γρήγορα συνοψίζονται στα εξής δομικά στοιχεία της δημοκρατίας:
Μετριοπάθεια, ανεκτικότητα στο διαφορετικό, αμφισβήτηση, πολίτες που σκέφτονται, φιλοσοφούν, συζητούν και συμμετέχουν άμεσα στη λήψη αποφάσεων και την κυβέρνηση.
Τι συμβαίνει, στην πράξη, στις σύγχρονες δημοκρατίες; Κατ’αρχήν δεν είναι άμεσες αλλά αντιπροσωπευτικές. Ο Καστοριάδης (πάλι) αναφέρει σχετικά: “Από τη στιγμή που αναθέτει κανείς την εξουσία σε ορισμένους ανθρώπους, έχει μόνος του αλλοτριωθεί πολιτικά. Ο Ρουσσώ έγραφε για τους Άγγλους (γιατί τότε μόνο η Αγγλία έιχε κοινοβούλιο): Οι Άγγλοι νομίζουν ότι είναι ελεύθεροι επειδή εκλέγουν τους βουλευτές τους• είναι ελεύθεροι μια μέρα στα πέντε χρόνια. Ο Ρουσσώ είναι ενδοτικός: στην πραγματικότητα οι επιλογές που έχει κανείς την ημέρα των εκλογών έχουν προκαθοριστεί από τα προηγούμενα πέντε χρόνια (από τον εκλογικό νόμο, τα υπάρχοντα κόμματα, τους υποψηφίους).”
Σε αυτή την πολιτική αλλοτρίωση ωφείλεται, πιθανότατα, αυτό που παρατηρεί σε ένα άλλο του κείμενο (Το Πρόβλημα της Δημοκρατίας σήμερα): “Οι λαοί σήμερα βρίσκονται σε μια κατάσταση πολιτικής απάθειας, ιδιωτικοποίησης, ανευθυνότητας, κυνισμού, αδιαφορίας για τα κοινά και τα πολιτικά και γενικότερα μιας στάσης απέναντι τόσο στην ιδιωτική όσο και στην κοινή ζωή τους που είναι περίπου μια στάση αποχαύνωσης μέσα στον καταναλωτικό και τηλεοπτικό αυνανισμό. Η σημερινή κατάσταση δεν είναι απλώς αποτέλεσμα συνωμοσιών, δολοπλοκιών, χειραγώγησης εκ μέρους των κυρίαρχων στρωμάτων. Εάν τα κυρίαρχα στρώματα μπορούν να κάνουν αυτά που κάνουν είναι ακριβώς γιατί οι λαοί μένουν απαθείς, ή το πολύ σηκώνουν τους ώμους τους λέγοντας, «τους ξέρουμε, είναι όλοι οι ίδιοι οι παλιάνθρωποι»“. Για αυτούς τους λόγους θεωρεί ότι οι σύγχρονες δημοκρατίες είναι τέτοιες μόνο κατ’όνομα. “Εγώ τις ονομάζω φιλελεύθερες ολιγαρχίες”, καταλήγει.[1]
Κατόπιν αυτών, δεν είναι να απορεί κανείς που η κατάσταση έχει αντίστραφεί πλήρως σε σχέση με την δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας και η εξουσία έχει φύγει από τα χέρια των πολιτών και έχει περάσει στους τεχνοκράτες (στην καλύτερη περίπτωση) ή σε κάθε λογής επαγγελματίες πολιτικούς, πολιτικάντηδες, δημαγωγούς, αχυρανθρώπους των κυρίαρχων στρωμάτων (συνήθως). Εκείνο που εκπλήσσει είναι η διαπίστωση ότι η αποποίηση της εξουσίας από την πλευρά του λαού και ο αυτο-υποβιβασμός του πολίτη στην κατάσταση του υπηκόου [2]είναι, ως ένα βαθμό, οικιοθελής.
Μήπως η τεμπελιά μας είναι ισχυρότερη από την επιθυμία μας για ελευθερία; Κάτι μου θυμίζει όμως αυτό... Α, ναι!
"Πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα στην ελευθερία και την οκνηρία", Θουκιδύδης
[1] Στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες υπάρχει η διάκριση ανάμεσα στον όρο "democracy" που αναφέρεται στην "άμεση δημοκρατία" και τον όρο "republic" που αποδίδει την "αντιπροσωπευτική" ή "κοινοβουλευτική" δημοκρατία. Η ταύτιση των δύο εννοιών, αν και συνηθισμένη, είναι λανθασμένη και προκαλέι σύγχιση.
[2] Ενδεικτικό του πόσο αυτονόητη ήταν στην αρχαιότητα η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά είναι ότι η λέξη “ιδιώτης” (εκείνος που απέχει από τα κοινα) κατέληξε να σημαίνει “ανόητος” (προφανώς γιατί μόνο κάποιο άτομο περιορισμένης νοημοσύνης “ιδιώτευε”)- εξ’ου και η αγγλική λέξη “idiot” (βλ. ετυμολογικό λεξικό Μπαμπινιώτη).
Thursday, October 27, 2011
Ράσσελ: περί "αγέλης"
Μεταφράζω πρόχειρα ένα απόσπασμα από το κείμενο του B. Russell, The Reconciliation of Individuality and Citizenship:
"Η έλλειψη ανοχής για την εκκεντρικότητα είναι εντονότερη στα πιό ηλίθια παιδιά, που τείνουν να θεωρούν τα ιδιαίτερα γούστα των έξυπνων παιδιών κατακριτέα. Όταν οι Αρχές είναι επίσης ηλίθιες (κάτι που μπορεί να συμβεί), τείνουν να παίρνουν το μέρος των ανόητων παιδιών και συναινούν στην κακομεταχείριση εκείνων που διαθέτουν νοημοσύνη. Σε αυτή την περίπτωση, δημιουργείται μια κοινωνία όπου όλες οι σημαντικές θέσεις καταλαμβάνονται από εκείνους των οποίων η βλακεία ικανοποιεί την αγέλη. Μιά τέτοια κοινωνία θα έχει διεφθαρμένους πολιτικούς, άσχετους δασκάλους, αστυνομικούς που δεν μπορούν να πιάσουν τους εγκληματίες και δικαστές που καταδικάζουν αθώους. Αυτή η κοινωνία, ακόμα και αν κατοικεί σε μια χώρα με άφθονο φυσικό πλούτο, τελικά θα φτωχύνει λόγω της αδυναμίας της να επιλέξει ικανούς ανθρώπους για τα σημαντικά πόστα. Μια τέτοια κοινωνία, μπορεί να φλυαρεί περί Ελευθερίας και να στήνει αγάλματα προς τιμήν της, αλλά θα τιμωρεί εκείνους τους ανθρώπους των οποίων οι ιδέες θα μπορούσαν να τη σώσουν από την καταστροφή. Όλα αυτά πηγάζουν από την υπερβολική πίεση της αγέλης, αρχικά στο σχολείο και στη συνέχεια στο ευρύτερο πεδίο."
Νομίζω ότι ο φιλόσοφος μας λέει εδώ κάτι πολύ σημαντικό. Σε μια κοινωνία αυξημένης διαφθοράς, η αναζήτηση της προέλευσης της διαφθοράς μοιάζει με το αίνιγμα του αυγού και της κότας- οι διεφθαρμένοι πολιτικοί διαστρέφουν την κοινωνία ή αποχαυνωνμένη κοινωνία επιλέγει τέτοιους πολιτικούς; Αντίθετα, ο Ράσσελ ρίχνει ανενδοίαστα την ευθύνη στην «αγέλη». Πολύ σωστά, κατά την γνώμη μου, αν μη τι άλλο για έναν πολύ πρακτικό λόγο: το «Σύστημα» (οικονομικά συμφέροντα, πολιτική εξουσία) έχει κάθε συμφέρον να διατηρεί μια τέτοια κατάσταση, καθώς βγάζει από τη μέση τους ικανούς ανταγωνιστές και έχει απέναντί του μια εύκολα χειραγωγίσιμη κοινωνία. Θα ήταν ανόητο εκ μέρους του να αλλάξει αυτή την πολύ βολική -για εκείνο- κατάσταση καθώς θα έβαζε εμπόδια στον ίδιο του τον εαυτό. Αντίθετα η κοινωνία έχει κάθε συμφέρον να επιλέγει ικανούς, έντιμους και νοήμονες ανθρώπους για να την καθοδηγούν. Συνεπώς αυτή η επιλογή είναι αποκλειστικά δική της ευθύνη- κανείς άλλος δεν έχει λόγο να το κάνει για λογαριασμό της.
Όταν λοιπόν φωνάζουμε για «προδότες» πολιτικούς καλό είναι να θυμόμαστε ότι αυτοί είναι προιόν μιας κοινότητας που λειτουργεί σαν «αγέλη». Το να διαπομπευθούν οι προδότες είναι χρήσιμο, απείρως ωφελιμότερο θα είναι η αγέλη να εξελιχθεί σε κοινωνία.
Κάθε ομοιότητα της κατάστασης που περιγράφει ο Ράσσελ με την Ελλάδα του 2011 είναι εντελώς συμπτωματική. Το κείμενο δημοσιεύθηκε το 1932. Αυτό που δεν είναι καθόλου συμπτωματικό είναι το γεγονός ότι στο σχολείο δεν διδαχθήκαμε ποτέ τον Ράσσελ (ή άλλους στοχαστές σαν αυτόν), αλλά μας φλόμωσαν με βίους αγίων, με αναγνώσματα μετρίων (συνήθως) λογοτεχνών και επαναλάβαμε αυτιστικά δώδεκα φορές την ένδοξη ιστορία μας (ίσως για να ξεχάσουμε το λιγότερο ένδοξο παρόν μας).
"Η έλλειψη ανοχής για την εκκεντρικότητα είναι εντονότερη στα πιό ηλίθια παιδιά, που τείνουν να θεωρούν τα ιδιαίτερα γούστα των έξυπνων παιδιών κατακριτέα. Όταν οι Αρχές είναι επίσης ηλίθιες (κάτι που μπορεί να συμβεί), τείνουν να παίρνουν το μέρος των ανόητων παιδιών και συναινούν στην κακομεταχείριση εκείνων που διαθέτουν νοημοσύνη. Σε αυτή την περίπτωση, δημιουργείται μια κοινωνία όπου όλες οι σημαντικές θέσεις καταλαμβάνονται από εκείνους των οποίων η βλακεία ικανοποιεί την αγέλη. Μιά τέτοια κοινωνία θα έχει διεφθαρμένους πολιτικούς, άσχετους δασκάλους, αστυνομικούς που δεν μπορούν να πιάσουν τους εγκληματίες και δικαστές που καταδικάζουν αθώους. Αυτή η κοινωνία, ακόμα και αν κατοικεί σε μια χώρα με άφθονο φυσικό πλούτο, τελικά θα φτωχύνει λόγω της αδυναμίας της να επιλέξει ικανούς ανθρώπους για τα σημαντικά πόστα. Μια τέτοια κοινωνία, μπορεί να φλυαρεί περί Ελευθερίας και να στήνει αγάλματα προς τιμήν της, αλλά θα τιμωρεί εκείνους τους ανθρώπους των οποίων οι ιδέες θα μπορούσαν να τη σώσουν από την καταστροφή. Όλα αυτά πηγάζουν από την υπερβολική πίεση της αγέλης, αρχικά στο σχολείο και στη συνέχεια στο ευρύτερο πεδίο."
Νομίζω ότι ο φιλόσοφος μας λέει εδώ κάτι πολύ σημαντικό. Σε μια κοινωνία αυξημένης διαφθοράς, η αναζήτηση της προέλευσης της διαφθοράς μοιάζει με το αίνιγμα του αυγού και της κότας- οι διεφθαρμένοι πολιτικοί διαστρέφουν την κοινωνία ή αποχαυνωνμένη κοινωνία επιλέγει τέτοιους πολιτικούς; Αντίθετα, ο Ράσσελ ρίχνει ανενδοίαστα την ευθύνη στην «αγέλη». Πολύ σωστά, κατά την γνώμη μου, αν μη τι άλλο για έναν πολύ πρακτικό λόγο: το «Σύστημα» (οικονομικά συμφέροντα, πολιτική εξουσία) έχει κάθε συμφέρον να διατηρεί μια τέτοια κατάσταση, καθώς βγάζει από τη μέση τους ικανούς ανταγωνιστές και έχει απέναντί του μια εύκολα χειραγωγίσιμη κοινωνία. Θα ήταν ανόητο εκ μέρους του να αλλάξει αυτή την πολύ βολική -για εκείνο- κατάσταση καθώς θα έβαζε εμπόδια στον ίδιο του τον εαυτό. Αντίθετα η κοινωνία έχει κάθε συμφέρον να επιλέγει ικανούς, έντιμους και νοήμονες ανθρώπους για να την καθοδηγούν. Συνεπώς αυτή η επιλογή είναι αποκλειστικά δική της ευθύνη- κανείς άλλος δεν έχει λόγο να το κάνει για λογαριασμό της.
Όταν λοιπόν φωνάζουμε για «προδότες» πολιτικούς καλό είναι να θυμόμαστε ότι αυτοί είναι προιόν μιας κοινότητας που λειτουργεί σαν «αγέλη». Το να διαπομπευθούν οι προδότες είναι χρήσιμο, απείρως ωφελιμότερο θα είναι η αγέλη να εξελιχθεί σε κοινωνία.
Κάθε ομοιότητα της κατάστασης που περιγράφει ο Ράσσελ με την Ελλάδα του 2011 είναι εντελώς συμπτωματική. Το κείμενο δημοσιεύθηκε το 1932. Αυτό που δεν είναι καθόλου συμπτωματικό είναι το γεγονός ότι στο σχολείο δεν διδαχθήκαμε ποτέ τον Ράσσελ (ή άλλους στοχαστές σαν αυτόν), αλλά μας φλόμωσαν με βίους αγίων, με αναγνώσματα μετρίων (συνήθως) λογοτεχνών και επαναλάβαμε αυτιστικά δώδεκα φορές την ένδοξη ιστορία μας (ίσως για να ξεχάσουμε το λιγότερο ένδοξο παρόν μας).
Saturday, July 9, 2011
More on Russell: the most precious legacy
Bertrand Russell was asked in an interview, what message he would like to send to the future generations.
He said two things, one intellectual and one moral:
- When you are studying on any matter, or considering Philosophy, ask yourself only what are the facts and what is the truth that the facts bear out. Never let yourself be diverted, either by what you wish to believe, or by what you think it would have been beneficient socially effects, if it were believed, but look only and solely at what are the facts.
- Love is wise; hatred is foolish.
If we are to live together and not to die together, we must learn a kind of charity and a kind of tolerance which is absolutely vital to the continuation of human lif on this planet.
The corresponding part of the interview:
He said two things, one intellectual and one moral:
- When you are studying on any matter, or considering Philosophy, ask yourself only what are the facts and what is the truth that the facts bear out. Never let yourself be diverted, either by what you wish to believe, or by what you think it would have been beneficient socially effects, if it were believed, but look only and solely at what are the facts.
- Love is wise; hatred is foolish.
If we are to live together and not to die together, we must learn a kind of charity and a kind of tolerance which is absolutely vital to the continuation of human lif on this planet.
The corresponding part of the interview:
Bertrand Russell
Η ομoρφιά της καθαρής σκέψης του Ράσσελ
«Τρία πάθη, απλά αλλά εξαιρετικά δυνατά, έχουν εξουσιάσει τη ζωή μου: η λαχτάρα για έρωτα, η αναζήτηση για γνώση και η αβάσταχτη λύπη για τα δεινά του κόσμου». Αυτά ήταν τα κινητήρια πάθη του Άγγλου φιλοσόφου, μαθηματικού και ειρηνιστή ακτιβιστή Bertrand Russell.
Πώς να ζούμε με την αβεβαιότητα, χωρίς ωστόσο να παραλύουμε απο το δισταγμό, ίσως είναι το κύριο πράγμα που μπορεί να μας διδάξει η φιλοσοφία – Bertrand Russell
«Τρία πάθη, απλά αλλά εξαιρετικά δυνατά, έχουν εξουσιάσει τη ζωή μου: η λαχτάρα για έρωτα, η αναζήτηση για γνώση και η αβάσταχτη λύπη για τα δεινά του κόσμου». Αυτά ήταν τα κινητήρια πάθη του Άγγλου φιλοσόφου, μαθηματικού και ειρηνιστή ακτιβιστή Bertrand Russell.
Πώς να ζούμε με την αβεβαιότητα, χωρίς ωστόσο να παραλύουμε απο το δισταγμό, ίσως είναι το κύριο πράγμα που μπορεί να μας διδάξει η φιλοσοφία – Bertrand Russell
Saturday, June 25, 2011
Μαθαίνοντας από τους Άριστους!
Αν μου ζητούσαν να περιγράψω τον ιδανικό εισηγητή στη Φιλοσοφία, τον καταλληλότερο συγγραφέα μιας συνοπτικής παρουσίασης των σπουδαιότερων φιλοσόφων και των ιδεών τους θα ήθελα:
- να είναι και εκείνος καταξιωμένος φιλόσοφος, ώστε να γνωρίζει καλά το αντικείμενο και να μην θαμπώνεται από τη δόξα των παλαιώτερων για να μπορεί να τους αντιμετωπίζει με σεβασμό αλλά και κριτικό πνεύμα,
- να κατέχει τα μυστικά της Λογικής,
- να έχει την ακρίβεια τις μαθηματικής σκέψης,
- να είναι δεινός συγγραφέας ώστε να μπορεί να μεταδώσει με τρόπο ευχάριστο και επαρκή τις γνώσεις του στον αναγνώστη.
Ούτε παραγγελία να είχα κάνει λοιπόν στον Bertrand Russell (Μαθηματικό, Φιλόσοφο, και κάτοχο Νόμπελ Λογοτεχνίας) το έργο του "Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας".
Αποτελείται από τους εξής τόμους:
1. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: οι προσωκρατικοί
2. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: Σωκράτης, Πλάτων και Αριστοτέλης
3. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: Η αρχαία φιλοσοφία μετά τον Αριστοτέλη
4. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: Η αρχαία φιλοσοφία, η καθολική φιλοσοφία
5. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: οι Πατέρες και η συμβολή τους στη διερεύνηση του
6. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: οι σχολαστικοί
7. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: οι Πατέρες και η συμβολή τους στη διερεύνηση του προβλήματος της υπάρξεως
8. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: από την Αναγέννηση στο Χιούμ
9. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: Από το Ρουσσώ ως σήμερα
- να είναι και εκείνος καταξιωμένος φιλόσοφος, ώστε να γνωρίζει καλά το αντικείμενο και να μην θαμπώνεται από τη δόξα των παλαιώτερων για να μπορεί να τους αντιμετωπίζει με σεβασμό αλλά και κριτικό πνεύμα,
- να κατέχει τα μυστικά της Λογικής,
- να έχει την ακρίβεια τις μαθηματικής σκέψης,
- να είναι δεινός συγγραφέας ώστε να μπορεί να μεταδώσει με τρόπο ευχάριστο και επαρκή τις γνώσεις του στον αναγνώστη.
Ούτε παραγγελία να είχα κάνει λοιπόν στον Bertrand Russell (Μαθηματικό, Φιλόσοφο, και κάτοχο Νόμπελ Λογοτεχνίας) το έργο του "Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας".
Αποτελείται από τους εξής τόμους:
1. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: οι προσωκρατικοί
2. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: Σωκράτης, Πλάτων και Αριστοτέλης
3. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: Η αρχαία φιλοσοφία μετά τον Αριστοτέλη
4. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: Η αρχαία φιλοσοφία, η καθολική φιλοσοφία
5. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: οι Πατέρες και η συμβολή τους στη διερεύνηση του
6. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: οι σχολαστικοί
7. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: οι Πατέρες και η συμβολή τους στη διερεύνηση του προβλήματος της υπάρξεως
8. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: από την Αναγέννηση στο Χιούμ
9. Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας: Από το Ρουσσώ ως σήμερα
Subscribe to:
Posts (Atom)