Wednesday, June 25, 2014

Προπαγάνδα και ατομική ελευθερία στον Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο


Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ο Άλντους Χάξλευ έγραφε τον Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο (Brave New World) του, που τον τοποθετούσε μερικούς αιώνες μ.Φ (μετά Φορντ), δεν φανταζόταν ότι πολλές από τις δυστοπικές προφητείες του θα εκπληρώνονταν μέσα λίγα χρόνια. Η πρώιμη επαλήθευση των προβλέψεων του τον οδήγησε να γράψει στα τέλη της δεκαετίας του ’50 τον Αναθεωρημένο Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο (Revisited Brave New World), μια συλλογή δοκιμίων στα οποία αναλύει τα φαινόμενα που οδηγούν ταχύτατα στην κατάσταση ατομικής ανελευθερίας που κυριαρχεί στο μυθιστόρημά του: υπερπληθυσμός, υπερ-οργάνωση, προπαγάνδα, έλεγχος της διάθεσης με χημικά μέσα κλπ.

Στο κεφάλαιο, το σχετικό με την προπαγάνδα στις δημοκρατίες, αναφέρει:
[…] Οι πρώτοι υπερασπιστές της ελευθερίας του Τύπου είχαν προβλέψει δυό μόνο ενδεχόμενα: η προπαγάνδα να είναι αληθής ή ψευδής. Δεν προέβλεψαν αυτό που τελικά συνέβει σε όλες τις δυτικές καπιταλιστικές δημοκρατίες: την ανάπτυξη μιας τεράστιας βιομηχανίας μαζικής επικοινωνίας, που δεν ασχολείται με την αλήθεια ή το ψέμα, αλλά με το άσχετο. Δεν εκτίμησαν, δηλαδή, την ακόρεστη επιθυμία του ανθρώπου για περισπασμούς.

[...]
Οι εφημερίδες, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και ο κινηματογράφος (δεν είχαν εφευρεθεί ακόμα το ίντερνετ, το facebook και το candy crush...) προσφέρουν έναν αδιάκοπο περισπάσμό που εμποδίζει τους ανθρώπους να εστιάσουν στην κοινωνική και την πολιτική πραγματικότητα.
Η ψυχαγωγία και η θρησκεία μοιάζουν ως προς το ότι δεν αναφέρονται σ’αυτόν, τον πραγματικό κόσμο. Είναι και οι δύο περισπασμοί, που αν τους βιώνει κανείς αδιάκοπα, μπορούν να γίνουν «το όπιο του λαού» και επομένως απειλή για την ελευθερία.
Μόνο όσοι βρίσκονται σε εγρήγορση μπορούν να διατηρήσουν τις ελευθερίες τους και μόνο όσοι εστιάζουν διαρκώς στην πραγματικότητα μπορούν να κυβερνήσουν εαυτούς αποτελεσματικά και με δημοκρατικές διαδικασίες. Μια κοινωνία, της οποίας τα περισσότερα μέλη περνούν τον περισσότερο χρόνο τους, όχι στο εδώ και το τώρα, αλλά κάπου αλλού, στους άσχετους κόσμους των σπορ, της σαπουνόπερας, των μυθολογικών και μεταφυσικών φαντασιώσεων, θα δυσκολευθεί να αντισταθεί σε εκείνους που επιδιώκουν να την χειραγωγήσουν και να την ελέγξουν. [...]

-Στη συνέχεια, αναφερόμενος στην προπαγάνδα σε καθεστώς δικτατορίας, γράφει:
[...]Ο Χίτλερ σεβόταν βαθειά την καθολική Εκκλησία, όχι εξαιτίας του χριστιανικού δόγματος, αλλά για τον «μηχανισμό» που έχει αναπτύξει και ελέγχει, το ιεραρχικό σύστημα, την έξυπνη τακτική, την γνώση της ανθρώπινης φύσης και την ευφυή εκμετάλευση των ανθρωπίνων αδυναμιών ώστε να κυριαρχεί στους πιστούς.
Η εκκλησιαστική οργάνωση χωρίς Χριστιανισμό, όχι στο όνομα του Θεού ή για την προσωπική σωτηρία, αλλά στο όνομα του Κράτους με σκοπό τη δόξα και την εξουσία του δημαγωγού που γίνεται Ηγέτης.[...]

Ο Χάξλευ είχε αντιληφθεί, εν τη γεννέση τους σχεδόν, τόσο την πανίσχυρη δράση του περισπασμού όσο και την αποχαύνωση που μπορούν να προκαλέσουν τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και πόσο αποτελεσματικά μπορούν να αξιοποιηθούν για τη χειραγώγηση των μαζών: δεν είναι απαραίτητα τα χονδροκομμένα ψέματα για να αποκοπεί ο λαός από την πραγματικότητα• μια πυκνή ομίχλη ανούσιας πληροφορίας και ένας καταιγισμός ασημαντολογίας το επιτυγχάνουν αποτελεσματικότερα.

Συχνά συγκρίνεται ο "Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος" με το "1984" του Όργουελ. Ο χρόνος φαίνεται να δικαιώνει τους φόβους Χάλξευ. Ο χαοτικός και πολυπληθής κόσμος μας ελέγχεται ευκολότερα με την γλυκιά χαύνωση των θεαμάτων και των αντικαταθληπτικών (soma αποκαλεί στο βιβλίο του το θαυματουργό χάπι που φτιάχνει τη διάθεση στη στιγμή) από ότι με το άγρυπνο μάτι και την σιδηρά πειθαρχία του Μεγάλου Αδερφού. Η ενθουσιώδης προθυμία με την οποία ο άνθρωπος των social media δημοσιοποιεί σχεδόν κάθε λεπτομέρεια της προσωπικής του ζωής- τι τρώει, τι πίνει, που συχνάζει και πότε, τις πολιτικές απόψεις του, τι διαβάζει, τι μουσική ακούει, ποιές ταινίες βλέπει, τι ψηφίζει, την αισθηματική και οικογενειακή του κατάσταση, τα γούστα και τις προτιμήσεις του, τις αντιπάθειες του, συχνά συνοδευόμενα από αδιάσειστες αποδείξεις (φωτογραφίες, βίντεο κλπ)- αποδεικνύει πόσο δίκιο είχε ο Χάξλευ όταν έγραφε σε επιστολή του προς τον Όργουελ σχολιάζοντας το "1984":
«Ο πόθος για εξουσία μπορεί να δικαιωθεί κάνοντας τους ανθρώπους να αγαπήσουν την υποταγή τους αντί να αναγκάζονται στην υπακοή δια της βίας».