Πολλοί πιστεύουν ότι τα δημοψηφίσματα είναι εξ ορισμού η κορυφαία έκφραση της Δημοκρατίας. Είναι πράγματι έτσι; Όχι απαραίτητα, απαντάει ο Ρ. Ρούφος (ένας αφοσιωμένος υπερασπιστής της δημοκρατίας και της ελευθερίας και νηφάλιος -και γι' αυτό δυστυχώς λησμονημένος- στοχαστής), και εξηγεί πότε ένα δημοψήφισμα είναι αθέμιτο:
"Δυο λογιών δημοψηφίσματα είναι θεμιτά με δημοκρατικά κριτήρια. Το ένα (Referendum), που εφαρμόζεται από παλιά στα ελβετικά καντόνια, διενεργείται μέσα σε ένα ισχύον πολίτευμα και ζητάει να αποφανθούν οι εκλογείς άμεσα πάνω σ΄ένα απλό και συγκεκριμένο ερώτημα, όπου μπορεί κανείς ν' απαντήσει πραγματικά μ΄ένα "Ναι" ή μ΄ένα "Όχι":λ.χ "Θέλετε να ψηφίζουν οι γυναίκες;" Το άλλο (Plebiscite) αφορά το ίδιο το πολίτευμα και είναι και εκείνο θεμιτό όταν το ερώτημα, και πάλι, είναι απλό- του τύπου "Βασιλευομένη ή Αβασίλευτη Δημοκρατία;"
Η αθέμιτη εκμετάλλευση του θεσμού αρχίζει όταν χρησιμοποιείται σαν υποκατάστατο άλλης δημοκρατικής διαδικασίας, ζητώντας πονηρά μ΄ένα ¨Ναι" ή μ΄ένα "Όχι" σε θέματα που από τη φύση τους δεν επιδέχονται μονολεκτική απάντηση (χωρίς να δίνεται σοβαρή διαζευκτική λύση). Μ' αυτή τη νοθευμένη μορφή μεταχειρίζονται συνήθως το δημοψήφισμα τα καθεστώτα, είτε για να προσδώσουν "λαϊκό χρίσμα" στην εξουσία τους είτε για να επικυρώσουν τετελεσμένα γεγονότα ή να επιβάλλουν πλατιές και περίπλοκες μεταρρυθμίσεις με τη "συγκατάθεση" των εκλογέων. Χαρακτηριστικό, σ'όλες τις περιπτώσεις, είναι ότι ο ψηφοφόρος δεν έχει γνήσια εκλογή. Κι όταν ακόμα του δίνουν τη δυνατότητα να ψηφίσει εναντίον στην πρόταση-πράγμα σπάνιο, γιατί κατά κανόνα τέτοια δημοψηφίσματα διεξάγονται σε κλίμα ψυχολογικής ή υλικής βίας- το ερώτημα είναι διατυπωμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε η πρόταση όσο οδυνηρή κι αν είναι να φαίνεται σε πολλούς προτιμότερη από την εναλλακτική που μοιάζει να οδηγεί σε αδιέξοδο."
Το απόσπασμα είναι από το δοκίμιο Οι Περιφρονητές του Πλήθους, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Ρόδη Ρούφου, Οι Μεταμορφώσεις του Αλαριχου και άλλα Δοκίμια, εκδ. Ίκαρος, 1971
