Saturday, October 15, 2016

Γιατί σιωπούν οι διανοούμενοι;


Η μονότονα επαναλαμβανόμενη ερώτηση που αιωρείται χωρίς να παίρνει απάντηση.

Ιδού οι ερμηνείες δύο διανοουμένων που, παρά την χρονική τους απόσταση και τις διαφορετικές καταβολές τους, συγκλίνουν σε παρόμοια συμπεράσματα.

1) ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ

...η δουλειά του διανοούμενου θα έπρεπε να είναι μια δουλειά κριτική, και πράγματι αυτόν τον ρόλο έπαιξε συχνά στην ιστορία. Για παράδειγμα, τη στιγμή της γέννησης της φιλοσοφίας στην Ελλάδα οι φιλόσοφοι αμφισβητούν τις κατεστημένες συλλογικές παραστάσεις, τις ιδέες για τον κόσμο, για τους θεούς, για τη σωστή τάξη της πόλεως. Αρκετά γρήγορα όμως επέρχεται εκφυλισμός:οι διανοούμενοι εγκαταλείπουν, προδίδουν τον κριτικό τους ρόλο και γίνονται εκλογικευτές του υπάρχοντος, απολογητές της καθεστηκυίας τάξης. Το πιο ακραίο αλλά και εύγλωττο παράδειγμα είναι ο Χέγκελ, ο οποίος διακηρύσσει στο τέλος:"Ο,τι είναι λογικό είναι πραγματικό, και ότι είναι πραγματικό είναι λογικό". Στα πρόσφατα χρόνια έχουμε δυο χτυπητές περιπτώσεις του ίδιου φαινομένου: στη μεν Γερμανία του Χάιντεγκερ και τη βαθιά του προσχώρηση στο "πνεύμα" του ναζισμού, στη δε Γαλλία τον Σαρτρ, ο οποίος από το 1952 τουλάχιστον και μετά δικαιολόγησε τα σταλινικά καθεστώτα και, όταν ήρθε σε ρήξη με τον τρέχοντα κομμουνισμό, έγινε υποστηρικτής του Κάστρο, του Μάο κλπ.

Η κατάσταση αυτή δεν έχει αλλάξει [...] οι δυτικοί διανοούμενοι στην πλειονότητά τους περνούν τον καιρό τους εξυμνώντας τα δυτικά καθεστώτα, και δηλώνοντας ότι οποιαδήποτε κριτική αυτής της ψευδοδημοκρατίας οδηγεί κατευθείαν στο Γκουλάγκ. Κι έτσι έχουμε την ακατάσχετη επανάληψη της κριτικής του ολοκληρωτισμού [...] που επιτρέπει την αποσιώπηση των καυτών προβλημάτων του παρόντος: της αποσύνθεσης των δυτικών κοινωνιών, της απάθειας, του κυνισμού και της διαφθοράς που βασιλεύουν στην πολιτική, της καταστροφής του περιβάλλοντος, της κατάστασης των εξαθλιωμένων χωρών.

Η άλλη υποπερίπτωση του φαινομένου, βλέπουμε κάποιους ν' αποτραβιούνται στον πλαστικό πύργο τους και μέσα σ'αυτόν να κανακεύουν τα πολύτιμα προσωπικά τους δημιουργήματα.

(Η Άνοδος της Ασημαντότητας, απόσπασμα από συνέντευξη του το 1994)


2) ΑΔΩΝΙΣ (Συριακής καταγωγής ποιητής εγκατεστημένος στη Γαλλία)

Ο διανοούμενος τείνει να εξελιχθεί σε ένα είδος δημόσιου λειτουργού, και επομένως παύει να θέλει να αλλάξει τα πράγματα. Δεν μπορείς να είσαι γρανάζι του συστήματος και συγχρόνως να καλλιεργείς τη δημιουργική σκέψη.

(Βία και Ισλάμ, εκδ. Πατάκη, 2015)



2 comments:

  1. Δεν συμμερίζομαι την άποψη ότι οι διανοούμενοι είναι αντάξιοι των περιστάσεων Νομίζω ότι υπάρχουν ακόμα άνθρωποι του πνεύματος με κριτική στάση και δυνατή φωνή.Ο όχλος όμως έγινε υπερτροφικός και κατά συνέπεια ανίκητος.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Ο όχλος ήταν ανέκαθεν ισοπεδωτικός. Υπήρχε όμως π.χ ο Σωκράτης που επισήμαινε τα λάθη του (και το πλήρωσε με τη ζωή του). Ενδεχομένως μια διαφορά να είναι ότι ενώ στο παρελθόν οι φιλόσοφοι ασχολούνταν με τα ανθρώπινα τώρα περιορίζονται στα ασφαλή ακαδημαϊκά λημέρια τους (τους "πλαστικούς πύργους" που έλεγε ο Καστοριάδης.

      Delete

Please leave your message!