Η Άρνηση της Εφηβείας

Ο Ερνέστο Σάμπατο, από την μακρυνή -αλλά εσχάτως πολυσυζητημένη- Αργεντινή, είχε γράψει:

"Η ωριμότητα αρχίζει όταν οι πιό λαμπρές συνειδήσεις αντιληφθούν πως η απόλυτη τελειότητα με την οποία πίστευαν ότι είναι προικισμένη η πατρίδα τους -όπως και η μητέρα τους- δεν είναι τόσο απόλυτη ούτε τόσο τέλεια• και ότι, όπως και σε άλλους λαούς, όπως σε όλους τους λαούς, οι αρετές της είναι συνδεδεμένες με τις ατέλειες της, ατέλειες για τις οποίες οι τίμιοι άνθρωποι νιώθουν ενοχή και ντροπή." [1]

Δεν είναι μόνο η εκτίμηση για τον σπουδαίο αργεντίνο συγγραφέα, αλλά κυρίως οι παράλληλες τροχιές της χώρας του και της δικής μας (η εναλλαγή δικτατοριών και δημοκρατιών διαβρωμένων από λαΪκισμό, οι χρεοκοπίες) που καθιστούν τη συγκεκριμένη σκέψη ένα ενδιαφέρον πρίσμα, μέσα από το οποίο να επιχειρηθεί μια ανάλυση της "συλλογικής νεο-ελληνικής ψυχής".

Προϋπόθεση, λοιπόν, για την ωρίμανση αποτελεί η κριτική στάση, εν ανάγκη και η μερική ρήξη, απέναντι στο παρελθόν -πρόσφατο και απώτερο, εθνικό και οικογενειακό- αντί της δογματικής εξιδανίκευσης του. Η φάση της ζωής, κατά την οποία κατ'εξοχήν εγείρεται (ή θα έπρεπε) μια τέτοια αμφισβήτηση, είναι η εφηβεία. Τότε είναι που το νεαρό άτομο, ορμώμενο από την ενστικτώδη ανάγκη να αναζητήσει τη δική του ουσία, επαναστατεί ενάντια στη μορφή που του επιβάλλεται και έχει την ευκαιρία να νοιώσει "ενοχή και ντροπή" για τις ατέλειες της. Ο δρόμος προς την ωριμότητα, ατόμων και κοινωνιών, περνά μέσα από το επαναστατικό πνεύμα της Εφηβείας.

Το 1928, ένας άλλος σπουδαίος στοχαστής, ο Βάλτερ Μπέντζαμιν έγραφε:

"...αυτό που ποτέ πια δεν επανορθώνεται είναι: το να'χεις παραλείψει να το σκάσεις από τους γονείς σου. Από σαρανταοκτώ ώρες έκθεση στην ανασφάλεια στην ηλικία αυτή ξεπηδά συμπυκνωμένη σαν αλκαλικό κρύσταλλο μέσα στο αλκαλικό διάλυμα η ευτυχία της ζωής." [2]

Αυτή η απόδραση από τους γονείς (φυσικούς ή συμβολικούς, π.χ το μεγαλείο των προγόνων) και όσα συμβαίνουν τότε στο μυαλό και την ψυχή του δραπέτη, είναι η ουσία της εφηβείας και ο μόνος τρόπος να αναζήτησει κανείς -πριν να είναι πολύ αργά- την εσωτερική του αλήθεια.

Τα παραπάνω συνδέονται με τα δικά μας, με την διαπίστωση ότι η κοινωνία μας απεχθάνεται και πασχίζει να αποτρέψει αυτή τη διαδικασία χειραφέτησης. Το όνειρο της ελληνικής οικογένειας είναι να κρατήσει τα παιδιά κοντά της για πάντα, να τα διαμορφώσει σε πιστά της αντίγραφά με όμοιες αντιλήψεις - πολιτικές, θρησκευτικές, κλπ-, ίδιες αξίες και πρότυπα ζωής, την ίδια κοσμοαντίληψη ακόμα και με το ίδιο επάγγελμα. Οι γονείς αντιλαμβάνονται το παιδί τους, όχι σαν άτομο ελεύθερο που ωφείλουν να βοηθίσουν να αναζητήσει τον προορισμό του και να ανοίξει τα φτερά του για να τον κατακτήσει, αλλά σαν συνεχιστή της δικής τους πορείας. Κατ'αναλογία, η ευρύτερη οικογένεια -η κοινωνία- εκδηλώνει την πεισματική της άρνηση να μετακινηθεί και να εξελιχθεί εμποδίζοντας τα νεότερα μέλη της να την αμφισβητήσουν. Αυτή την άρνηση εξυπηρετεί η διδασκαλία (ευχάριστων) εθνικών μύθων αντί για Ιστορία (με τις οδυνηρές σκιές της) στο σχολείο, η βαρύνουσα άποψη που αναγνωρίζουμε στην Εκκλησία (κατ'εξοχήν φορέα συντηρητισμού και εκφραστή της παράδοσης) σε κοινωνικά ζητήματα και θέματα Παιδείας, η καχυποψία έναντι οποιουδήποτε μας προτρέπει να αναθεωρήσουμε (βλ. τη δημοφιλή έκφραση "και ποιός είναι αυτός που θα μου πει..."), η απροθυμία για αυτοκριτική, συνέπεια της οποίας είναι η διαρκής μετάθεση ευθυνών προς σκοτεινές δυνάμεις, η αντιδραση σε κάθε αλλαγή ακόμα και όταν βιώνουμε την απόλυτη αποτυχία.

Ο πόθος μας να διατηρηθεί αλώβητη η πίστη στην "απόλυτη τελειότητα" μητέρας και πατρίδας αφοπλίζει την επαναστατικότητα της Εφηβείας μας. Δυστυχώς, δίχως αυτήν, η Ωριμότητα είναι αδύνατη και η μόνη η δυνατότητα κίνησης που απομένει είναι η μετάβαση από την αφελή παιδικότητα προς τα ξεμωραμένα γηρατειά.



[1] Η Εποχή μας, Εποχή της Περιφρόνησης - Μια πολύπλοκη Ύπαρξη, Εννέα Δοκίμια, Εκδ. Εικοστού Πρώτου

[2] Μονόδρομος, Εκδ. Άγρα