Εμφύλιος χωρίς τέλος

Διάβασα τις προάλλες δυο κείμενα που τα χώριζε μεγάλη απόσταση στο χώρο, το χρόνο ίσως και το θέμα, αλλά που στο μυαλό μου ταίριαξαν μεταξύ τους σαν κομμάτια από παζλ.
Το πρώτο ήταν ένα άρθρο του Πλωρίτη με τίτλο «Τέλος στον εμφύλιο πόλεμο!» που δημοσιεύτηκε το 2004 στο Βήμα. Πάνω στο απόγειο της ολυμπιακής ευφορίας, ο Πλωρίτης έκανε λόγο για ένα ατελείωτο και ολέθριο εμφύλιο πόλεμο, τον πόλεμο ανάμεσα στο Κράτος και τον Πολίτη:

"[...] Από τα πρώτα βήματα της ελεύθερης ελληνικής πολιτείας - όποιο πολίτευμα, κυβέρνηση, κόμμα κι αν την διαφέντευαν - σοβούσε και σοβεί αυτός ο ακήρυκτος θανατερός πόλεμος ανάμεσα σε δυο μόνιμους εχθρούς: την εξουσία, μεγάλη ή μικρή, και τον εξουσιαζόμενο. Δεν είναι θέμα πολιτικής, κοινωνικής, ιδεολογικής, ταξικής αντίθεσης. Είναι θέμα αντίληψης του τρόπου άσκησης της κρατικής δικαιοδοσίας απ' όσους την κατέχουν και πρόσληψής της απ' όσους την υφίστανται. Αυτής της δικαιοδοσίας, που αντιμετωπίζει τα άτομα σαν εξ ορισμού πρόβατα επί σφαγήν, αφαίμαξιν, εκδοράν, καταπίεσιν, αλλά και σαν άτυπη συμμορία κλεφτών, απατεώνων, κάλπηδων, πλαστογράφων, ληστοφυγόδικων... που τους δημιουργεί τη (δικαιολογημένη) πεποίθηση πως το κράτος είναι άδικο, αλλοπρόσαλλο, σατραπικό, εκβιαστικό, εκμεταλλευτικό, άσπλαχνο... και, συνακόλουθα, τους εξωθεί να ψεύδονται, να παραποιούν, να αποκρύβουν, να λαδώνουν, να δωροδοκούν, για ν' αμυνθούν και να γλιτώσουν, λίγα ή πολλά, απ' τις αρπάγες των «επίσημων» λαφυραγωγών.
Αυτή είναι η καθημερινή τρομοκρατία που ασκούν αμέτρητοι, ανώνυμοι, ανεύθυνοι μικρο-Μπιν Λάντεν πάνω σ' όποιον έχει ακόμη και την ελάχιστη δοσοληψία με τη δημόσια, δημοτική ή όποιαν άλλη ντόπια Αλ Κάιντα.
Και το ακόμα χειρότερο: αυτή είναι η βαθύτερη διαφθορά του κοινωνικού ιστού: το κράτος θεωρεί τους πολίτες θηράματα και θηράματα ανήθικα - οι πολίτες θεωρούν το κράτος ανήθικο δήμιο. Και επειδή - κατά την τρέχουσα αντίληψη - η ανηθικότητα αντιμετωπίζεται μόνο με ανηθικότητα, ο ανηθικισμός διαποτίζει ολόκληρο το κοινωνικό σώμα...
ΠΟΙΟΣ θα μπορέσει να βάλει τέλος σ' αυτό τον εμφύλιο πόλεμο της «θεσμοποιημένης» ανηθικότητας και διαφθοράς, που επιπλέον δυναμιτίζει την εθνική οικονομία, ακρωτηριάζει την ιδιωτική πρωτοβουλία, διασύρει τους θεσμούς και, προπάντων, δηλητηριάζει τις σχέσεις πολίτη και κράτους, και σαπίζει το ήθος όλου του τόπου;
Ποιος θα κατορθώσει να γκρεμίσει το κυριότερο βάθρο αυτής της Σφίγγας - την πολυνομία - που, με τους απέραντους λαβυρίνθους της αλαλιάζει τους πολίτες και με τ' αμέτρητα «παράθυρά» της δίνει την ευκαιρία σε ουκ ολίγους «αρμόδιους» ν' απομυζούν τους πελαγωμένους δουλοπαροίκους τους; «Νόμος ο πάντων βασιλεύς» , έλεγε ο Πίνδαρος - αλλά οι πολλοί νόμοι γίνονται των πάντων δυνάστες, τύραννοι, παγίδες, δολώματα άνομου πλουτισμού. «Οσο πιο διεφθαρμένη είναι μια πολιτεία, τόσο περισσότερους νόμους έχει», έγραφε ο Τάκιτος. Κι αν κρίνουμε απ' τον υπερπληθωρισμό της δικής μας νομοθεσίας, η πολιτεία μας πρέπει να είναι ο παγκόσμιος ομφαλός της διαφθοράς... [...]"

Ας κρατήσουμε από τα παραπάνω την (προφανή στις μέρες μας) διαπίστωση, ότι η σχέση κεντρικής εξουσίας και πολιτών στην Ελλάδα είναι βαθύτατα τραυματισμένη και, πιθανότατα, ποτέ στη σύγχρονη ιστορία μας δεν υπήρξε αρμονική.

Το δεύτερο κείμενο ήταν μια κριτική βιβλίου απο το New York Books Review, συντάκτης της οποίας είναι ο Jared Diamond (καθηγητής στο UCLA και συγγραφέας) και αφορά το βιβλίο “Why Nations fail: The Origins of Power, Prosperity and Poverty”. Το βιβλίο επιχειρεί να διερευνήσει ποιοί παράγοντες οδηγούν ένα κράτος στην ευημερία ή τη φτώχεια.

Το άρθρο ξεκινάει αναφέροντας το παράδειγμα της πόλης Nogales, στα σύνορα Μεξικού και ΗΠΑ. Μαθαίνουμε, λοιπόν, ότι η πόλη αυτή αποτελεί ένα ενδιαφέρον φυσικό πείραμα οργάνωσης κοινωνιών, καθότι είναι χωρισμένη στα δυο, με το ένα τμήμα της να ανήκει στην Αμερική και το άλλο στο Μεξικό. Στην Αμερικάνικη πλευρά το μέσο εισόδημα και το προσδόκιμο ζωής είναι υψηλότερα, η εγκληματικότητα και η διαφθορά χαμηλότερες, οι υπηρεσίες και οι υποδομές πολύ καλύτερες. Δεδομένου ότι οι γεωγραφικές συνθήκες, και τα φυλετικά χαρακτηριστικά των κατοίκων των δύο πόλεων είναι πανομοιότυπα, οι διαφορές αυτές μπορούν να εξηγηθούν σαν αντανάκλαση των πολιτικών και οικονομικών θεσμών των ΗΠΑ και του Μεξικού. Η ύπαρξη καλών θεσμών, δηλαδή νόμων και πολιτικών που δίνουν κίνητρο στον κόσμο να εργαστεί περισσότερο, να γίνουν παραγωγικότεροι οδηγούν στην ατομική και συλλογική ευημερία. Παρόμοια συμπεράσματα προκύπτουν με τη σύγκριση Βόρειας και Νότιας Κορέας ή Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας παλαιότερα.

Πολύ καλά ως εδώ: συμφωνούμε ότι η ποιότητα των θεσμών μιας χώρας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ευημερία της. Τίθεται τότε το ερώτημα, γιατί κάποιες χώρες έχουν καλούς θεσμούς και άλλες όχι; Η απάντηση που δίνεται είναι σαφής: Ο καθοριστικότερος παράγοντας είναι η ιστορική διάρκεια ύπαρξης κεντρικής κυβέρνησης σε ένα τόπο. Η μακρά παράδοση σε οργάνωση κεντρικής κυβέρνησης διευκολύνει την ύπαρξη καλών θεσμών (αλλά δεν την εγγυάται). Αντίθετα, σε κοινωνίες με σύντομη ιστορία σε τέτοιου τύπου κυβέρνησης η εμφάνιση καλών θεσμών είναι απίθανη. Δε μπορούμε ξαφνικά να εισάγουμε ένα τέτοιο σύστημα κυβέρνησης σε κάποιο λαό χωρίς σχετική παράδοση και να περιμένουμε ο κόσμος να το υιοθετήσει και να ξεμάθει μια μακρά ιστορία απλοικότερων μορφών οργάνωσης.

Το άρθρο εξετάζει διάφορους άλλους παράγοντες που επηρεάζουν τον πλούτο των κρατών και αξίζει να το διαβάσει κανείς ολόκληρο, αλλά για να προχωρήσω τη σκέψη μου, μου αρκεί η άποψη ότι ο σημαντικότερος από τους παράγοντες αυτούς είναι η σχέση ενός λαού με την κεντρική εξουσία, δηλαδή με το κράτος.

Aς συνδιάσουμε τα παραπάνω: Ο Πλωρίτης μας λέει ότι ο ελληνικός λαός βρίσκεται, σε όλη τη σύγχρονη ιστορία του, σε ανοιχτό πόλεμο με το κράτος και ο κύριος Diamond στο άρθρο του μας λέει οτι αυτός είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για την κόλαση. Voila, το παζλ της συμφοράς σχηματίστηκε!

Τα πράγματα δεν ήταν πάντοτε έτσι σε αυτόν τον πολύπαθο τόπο. Κάποτε έζησαν εδώ άνθρωποι που σκέφτονταν πολύ διαφορετικά. Δεν θεωρούσαν τον νόμο ένα ενοχλητικό εμπόδιο που θα πρέπει να παρακάμψουν, αλλά σημείο υπεροχής του πολιτισμού τους: Όταν ο Ξέρξης ρώτησε πως μπορούν οι Έλληνες, ένας μικρός λαός, να αντιμετωπίσουν τον τεράστιο στρατό του, ένας Σπαρτιάτης του απάντησε: «Επειδή έχουν έναν αρχηγό τον οποίο τρέμουν ακόμα περισσότερο απ’ ότι τρέμουν εσένα οι υποτελείς σου. Ο αρχηγός αυτός είναι ο Νόμος.»[1]

Δεν αντιλαμβάνονταν την πολιτεία σα μια συνάθροιση ατομικών συμφερόντων (ενίοτε αντικρουόμενων), αλλά σαν ένα οργανισμό που προσβλέπει στο συλλογικό καλό, μέσω του οποίου ωφελούνται τα άτομα. Ο Περικλής διατράνωνε ότι αν μια πολιτεία ευημερεί, εξυπηρετεί πολύ καλύτερα τους πολίτες παρά όταν οι πολίτες ευτυχούν ο καθένας χωριστά, αλλά η πολιτεία στο σύνολο της δυστυχεί. [2]

Eκείνοι, βέβαια, δικαιώθηκαν και αποτελούν για χιλιάδες χρόνια πηγή έμπνευσης. Αλίμονο στους απογόνους τους που αρέσκονται να κομπάζουν για την καταγωγή τους αλλά περιφρονούν τη σοφία που τους κληροδοτήθηκε!


[1] Ηρόδοτος, βιβλίο Η
[2] Θουκυδίδη Ιστορίαι, βιβλίο Β, 60


Υ.Γ: Ένα σημείο του άρθρου του NY Books που έχει πολύ «ζουμί», είναι η παρατήρηση ότι: «Δεν μπορούμε ξαφνικά να εισάγουμε ενα τέτοιο σύστημα κυβέρνησης σε ενα λαό χωρίς σχετική παράδοση και να περιμένουμε ο κόσμος να το υιοθετήσει και να ξεμάθει μια μακρά ιστορία απλοικότερων μορφών οργάνωσης». Αυτό το σημείο οι Δυτικοί συχνά το ξεχνούν και παρασυρμένοι από τη δική τους πρόοδο θεωρούν ότι αν το μοντέλο τους διδαχθεί ή επιβληθεί σε λιγότερο αναπτυγμένες κοινωνίες, αυτές θα σημειώσουν ραγδαία πρόοδο. Δυστυχώς τα πράγματα δεν έχουν αποδειχθεί τόσο απλά και οι προσπάθειες να επιταχυνθούν οι εξελίξεις με αυτόν τον τρόπο είναι συνήθως αποτυχημένες και οδηγούν σε εντάσεις. Οι λαοί δύσκολα αλλάζουν τις συνήθειες τους και δυσκολότερα δέχονται νουθεσίες ή καθοδήγηση από ξένους. Φαίνεται ότι κάθε κοινωνία είναι καταδικασμένη να περάσει μόνη της τα στάδια ωρίμανσης, να ακολουθήσει τα δικά της βήματα εξέλιξης και να βγάλει τα συμπεράσματα της. Δεν γίνεται να κόψει δρόμο διδασκόμενη από τις εμπειρίες άλλων (όπως άλλωστε συνήθως συμβαίνει και με τους ανθρώπους). Συνεπώς, ακόμα και αν συμφωνήσουμε ότι η ρίζα του ελληνικού προβλήματος δεν είναι απλώς κάποιες επιμέρους οικονομικές πολιτικές, ή κάποιες καταστροφικές πολιτικές επιλογές, αλλά ο προβληματικός τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την κοινωνική συνύπαρξη και την λειτουργία της πολιτείας (ο εμφύλιος του Πλωρίτη δηλαδή), και πάλι ο δρόμος για την ανά(σ)ταση είναι μακρύς. Θα πάρει χρόνο, για παράδειγμα, ώσπου να κοπάσει ο εμφύλιος και ακόμα περισσότερο για να επουλωθούν οι πληγές που αφήνει. Αυτή τη στιγμή, που φαντάζει σχεδόν αδύνατο να αποκατασταθεί μια minimum εμπιστοσύνη μεταξύ κράτους και πολιτών, θα βοηθούσε τουλάχιστον να κατανοήσουμε την απόλυτη αναγκαιότητα αυτής της εμπιστοσύνης.
Όσο μακρυά και αν βρίσκεται η λύση, τουλάχιστον θα έχουμε στρέψει το μέτωπο προς το μέρος της και τα βήματα μας θα μας πηγαίνουν σε εκείνη.