O Πλάτωνας στο Μετρό

Η Lifo μας πληροφορεί πως είναι πλέον συχνό το φαινόμενο στο μετρό, ενώ κάποιος επιβάτης επικυρώνει το εισιτήριο του, πίσω του να καραδοκεί ένας τζαμπατζής για να τρυπώσει μαζί του στις αυτόματες πόρτες.
Τι πρέπει να κάνει ο επιβάτης στην περίπτωση αυτή, ρωτά το άρθρο.

Οι απόψεις των αναγνωστών, αντικρουόμενες, εκτείνονταν σε όλο το φάσμα των πιθανών απαντήσεων:

-Θα του έριχνα γροθιά στο στομάχι, ο ένας.
-Θα τον αφήσω να περάσει. Δεν είναι δουλειά μου να κάνω τον ελεγκτή, ο άλλος.
-Με τόση ανεργία και τέτοιους μισθούς αφήστε τους ανθρώπους να περάσουν, ο τρίτος, κοκ.

Απολύτως δικαιολογημένη η πολυγνωμία, καθότι το ζήτημα είναι πιο περίπλοκο από ότι φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Κάτι καθημερινό και συνηθισμένο εγείρει θεμελιώδη ερωτήματα για την λειτουργία της Πολιτείας και της κοινωνίας, όπως:

-Ποιος είναι ο ρόλος του πολίτη απέναντι στην παρανομία του διπλανού του; Παρεμβαίνει ή κοιτάζει τη δουλειά του;
-Η νομιμοφροσύνη πρέπει να είναι απόλυτη ή εξαρτάται από τη φύση του νόμου;

Η προσπάθεια απάντησης τους με συστηματικό τρόπο αποτελεί ουσιαστική πολιτική σκέψη (και όχι οι άναρθρες κραυγές που εκστομίζονται από τα "πολιτικά πρόσωπα" στις τηλεόρασεις και τη Βουλή).
Δυστυχώς η κοινωνία μας δεν μπήκε στον κόπο, σε αντίθεση με τους προκάτοχους της που δεν κουράζονταν να εμβαθύνουν σε αυτά.

Ο Πλάτων (στους “Νόμους”) είναι σαφής: Οφείλεις να καταγγέλεις την παρανομία του συμπολίτη σου. Εάν δεν το κάνεις γίνεσαι συνένοχος στην ηθική και πολιτική ανομία.
(Επομένως, όχι, ο έλεγχος της νομιμότητας δεν είναι αποκλειστική ευθύνη των ελεγκτών ή της αστυνομίας. Είναι υπόθεση όλων των πολιτών.)

Μα εάν έχουμε να κάνουμε με κάποιον δυστυχή που εμφανώς δεν μπορεί να πληρώσει το εισιτήριό του, τι κάνουμε;

Ο Αριστοτέλης ενθάρρυνε την γενναιοδωρία προς τους αδύναμους. Γενναιοδωρία όμως δεν είναι η καταλήστευση των δημοσίων αγαθών (που τελικά θα οδηγήσει στην χρεοκοπία ή την υποβάθμιση τους, των ΜΜΜ εν προκειμένω). Γενναιοδωρία είναι να βοηθάμε τον αδύναμο με δικούς μας πόρους.

Ιδού λοιπόν τι (πιστεύω ότι) θα έπρατταν οι φιλόσοφοι μας σε αυτήν την περίπτωση:
Δεν θα επέτρεπαν στον επίδοξο λαθρεπιβάτη να περάσει (χωρίς φυσικά να τον γρονθοκοπήσουν). Εάν, δε, έβλεπαν κάποιον που έχει ανάγκη πιθανότατα θα αγόραζαν ένα εισιτήριο και θα του το πρόσφεραν.

Κι αν ο νόμος είναι άδικος τι γίνεται, θα επιμείνει κάποιος καχύποπτος (στην Ελλάδα έχουμε μια ροπή στην καχυποψία). Για παράδειγμα, στην κατοχική Ελλάδα θα έπρεπε να γίνουν όλοι καταδότες γιατί έτσι απαιτούσαν οι Αρχές των κατακτητών; Προφανώς όχι: για αυτές τις περιπτώσεις που ο νόμος έρχεται σε σύγκρουση με θεμελιώδεις αξίες, οι φιλόσοφοι εισήγαγαν την πολιτική ανυπακοή.

Εννοείται, προφανώς, ότι η περίπτωση του Μετρό δεν είναι τέτοια. Εδώ έχουμε να κάνουμε με την παροχή μιας πολύτιμης για το κοινωνικό σύνολο υπηρεσίας, που έχει σημαντικό κόστος και συνεπώς είναι απολύτως θεμιτή η επιβολή ενός εύλογου τιμήματος. Η μη πληρωμή του δεν είναι τίποτα περισσότερο ή λιγότερο παρά κλοπή. Όχι μόνο προς την εταιρία που το διαχειρίζεται αλλά και προς τους υπόλοιπους επιβάτες που το έχουν ανάγκη.