Κοινωνία χαμηλής νοημοσύνης

Ας ονομάσουμε νοημοσύνη μιας κοινωνίας όλες εκείνες τις δεξιότητες που διαμορφώνουν τη στάθμη του πολιτισμού της, που προσδιορίζεται από το σύνολο της πνευματικής δημιουργίας (καλλιτεχνικής, επιστημονικής, τεχνολογικής), την οικονομική και πολιτική της κατάσταση, την ποιότητα ζωής εν γένει κλπ. Αυτή η συλλογική διάνοια, μολονότι προφανώς εξαρτάται από τις ατομικές δυνατότητες των μελών της κοινωνίας, δεν ισούται σε καμία περίπτωση με το άθροισμα τους. Την τελική συνισταμένη καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το κατά πόσο οι ικανότητες του ενός αναιρούν ή αντιθέτως συμπληρώνουν και ενισχύουν τις ικανότητες του πλησίον. Λογικά το μέγιστο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται όταν το σύνολο των ατομικών δυνατοτήτων προσανατολίζεται σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, ένα κοινό στόχο, όταν η σκέψη του ενός γίνεται το εφαλτήριο απ’ όπου εξυψώνεται η σκέψη του άλλου και αντιθέτως εκμηδενίζεται όταν οι μεμονομένες προσδοκίες στρέφονται προς τυχαίες ή και μεταξύ τους ασύμβατες κατευθύνσεις, όταν οι φωνές αλληλοκαλύπτονται παράγοντας μόνο θόρυβο.

Το μέσο που εξασφαλίζει ότι οι πνευματικές ικανότητες, οι διάνοιες και οι γνώσεις του καθενός, διοχετεύονται σε μια κοινή κοίτη για να σχηματίσουν ένα ορμητικό ποτάμι, αντί να διαχέονται σε ισχνά ρυάκια που στη διαδρομή ξεραίνονται, είναι ο λόγος, δημόσιος και ιδιωτικός. Με τη συζήτηση, το διάλογο, με τη διαφωνία, τον αντίλογο, την επιχειρηματολογία, τον συμβιβασμό ή την πειθώ, μπορεί η συλλογική σκέψη να κάνει βήματα εμπρός. Επίσης αυτή είναι η μόνη διαδικασία που μπορεί να διαμορφώσει τους κοινά αποδεκτούς στόχους, για την επίτευξη των οποίων τα άτομα θα είναι πρόθυμα να θυσιάσουν μέρος των των προσωπικών τους συμφερόντων.

Το επίπεδο του δημόσιου λόγου στην Ελλάδα το βλέπουμε κάθε μέρα στη Βουλή, στα κανάλια της τηλεόρασης, στον Τύπο, στο διαδίκτυο, στα πανεπιστήμια, στο δρόμο και είναι χυδαίο. Η συζήτηση έχει εκφυλιστεί σε ανταλλαγή ύβρεων, σε διαγωνισμό ειρωνίας, σε προσωπικές επιθέσεις και προσβολές ή στην καλύτερη περίπτωση σε διαλόγους κωφών και εναλλαγή ανερμάτιστων μονολόγων. Όποτε επιτυγχάνεται κάποια μορφή επικοινωνίας, είναι ανάμεσα σε άτομα που ανήκουν στην ίδια ομάδα συμφερόντων ή ιδεολογίας που συζητούν για να επικυρώσουν την - εκ των προτέρων γνωστή- συμφωνία τους. Το δυστύχημα είναι ότι κάθε τέτοια ομάδα (π.χ πολιτικό κόμμα, συντεχνία, ευρωπαϊστές ή υπερπατριώτες, θιασώτες του μνημονίου ή αντιμνημονιακοί) περιχαρακώνεται στις απόψεις της και αδυνατεί να διαλεχθεί με άλλες. Αλλά ακόμα και εντός της ομάδας, όποτε προκύπτουν διχογνωμίες, η διάσπαση είναι η πιθανότερη εξέλιξη. Η συζήτηση σαν διαδικασία αναζήτησης κοινών τόπων και πνευματικής εξέλιξης είναι αδιανόητη. Η σκέψη μένει στάσιμη και εντέλει ατροφεί.

Η παρακμή του Λόγου εξηγεί το παράδοξο αυτού του τόπου με το οποίο ερχόμαστε διαρκώς αντιμέτωποι: ενώ συναντούμε παντού έξυπνους ανθρώπους, η κοινωνία μας είναι χαμηλής, χαμηλότατης, νοημοσύνης.