Το κρυφό μήνυμα της Οδύσσειας;

Διαβάζοντας ξανά - ή αν δεν λογαριάσουμε το πασάλειμμα στο γυμνάσιο, για πρώτη φορά- την Οδύσσεια μου σφηνώθηκε η υποψία ότι το έπος εξυπηρετεί ένα βαθύτερο σκοπό.
Η υποψία αυτή μου δημιουργήθηκε στη ραψωδία χ, η οποία εξελίσσεται σε splatter. Ο Οδυσσέας πλημμυρίζει πρώτα το παλάτι του κι ύστερα την Ιθάκη ολόκληρη στο αίμα των μνηστήρων• ο δε Τηλέμαχος κατ' εντολή του πατέρα του απαγχονίζει όσες από τις δούλες είχαν ενδώσει στη γοητεία τους:

H παραμάνα Ευρύκλεια [...] τον Οδυσσέα βλέπει, ανάμεσα στα σκοτωμένα τους κουφάρια,
στο λύθρο βουτηγμένο και στο αίμα. Σαν το λιοντάρι
που σπαράζει ένα γελάδι σε κοπάδι που βοσκούσε,
κι ύστερα φεύγει αιμόφυρτο στα στήθη και στα δυο του μάγουλα-
θέαμα αποτρόπαιο και φριχτό•
παρόμοια ο Οδυσσέας έσταζε όλος αίμα από τα πόδια του και πάνω από τα χέρια.
[...]
έτσι κι εκείνες (οι δούλες) στη σειρά κρατούσαν το κεφάλι τους,
με τη θηλιά γύρω από το λαιμό περασμένη, να βρούνε
άθλιο θάνατο, καθώς τα πόδια κρεμασμένα σφάδαζαν-
για λίγο όμως, όχι για πολύ.

Ταραντινική περιγραφή, το δίχως άλλο. Όταν τα νέα για το λουτρό αίματος διαδίδονται στην Ιθάκη, ο Ευπείθης, πατέρας του θρασύτατου -μακαρίτη πλέον- μνηστήρα Αντινόου, απευθυνόμενος στους συμπολίτες του, λέει περίπου τα εξής:
O Οδυσσέας πήρε μαζί του στην Τροία την αφρόκεμα του νησιού, κυνηγώντας προσωπική δόξα και πλούτη τα οποία κατέκτησε μεν, αλλά οι σύντροφοί του ξεκληρίστηκαν. Σα να μην έφτανε αυτό, επιστρέφει μετά από είκοσι χρόνια, κατά τα οποία είχε αφήσει το βασίλειο του ακυβέρνητο, για να ξεπαστρέψει και την επόμενη γενιά εκλεκτών. Σκέτη συμφορά για τον τόπο μας ένας τέτοιος βασιλιάς, ας ξεμπερδεύουμε μαζί του. Βουνό το δίκιο του χαροκαμμένου πατέρα, άρχισε να πείθει τους Ιθακήσιους. Λίγο ήθελε να του βγει ξινός ο νόστος του Οδυσσέα, αλλά τη λύση έδωσε ο κύρηκας Μέδοντας, αυτόπτης μάρτυρας του φονικού, διακυρήσοντας στο πλήθος ότι όλα όσα συνέβησαν έγιναν με την βοήθεια των θεών (της Αθηνάς σε συμφωνία με τους υπόλοιπους πλην Ποσειδώνα). Αυτό αρκούσε για να καλμάρει τους περισσότερους• το δόρυ του Οδυσσέα διαπερνώντας το κρανίο του ταραχοποιού γέροντα ολοκλήρωσε την καταστολή της εξέγερσης εν τη γενέσει της.
Η θεϊκή πρόνοια προστατεύει τον βασιλιά από την (δικαιολογημένη οργή) των υπηκόων του.

Ο Δ.Ν Μαρωνίτης (στα Επιλεγόμενα στην Ομηρική Οδύσσεια, εκδ. Κέδρος) επισημαίνει: O χαμός των συντρόφων συντελείται γιατί έσφαξαν τα βόδια του θεού (Ήλιου), ο χαμός των μνηστήρων γιατί έσφαζαν τα βόδια του βασιλιά (Οδυσσέα). Ο ποιητής δημιουργεί μια ευθεία αναλογία ανάμεσα στα θεΪκό και το ανθρώπινο βασίλειο και διδάσκει ότι οι ποινές για την απείθεια στα κελεύσματα των θεών και των βασιλέων είναι το ίδιο σκληρές.

Στο σημείο αυτό ας κάνουμε ένα άλμα στον χρόνο και τον χώρο:
Εικοσιπέντε αιώνες μετά τον Όμηρο, στις Κάτω Χώρες, ο φιλόσοφος Σπινόζα μελέτησε τη Βίβλο αναζητώντας τις απαρχές της πολιτικής οργάνωσης μιάς φυλής (των Εβραίων) προκειμένου να εξετάσει τους μηχανισμούς που μετασχηματίζουν ένα άτακτο σύνολο ανθρώπων σε οργανωμένη Πολιτεία και τις προϋποθέσεις λειτουργίας της. Στην σχετική Πραγματεία [3] του παρατηρεί ότι ένα βασίλειο απειλείται περισσότερο από τους ίδιους του τους υπηκόους, παρά από τους εξωτερικούς εχθρούς. Πολλοί ηγεμόνες το είχαν συνειδητοποιήσει και γι' αυτό αναζήτησαν νομιμοποίηση της ισχύος τους στο θείο. Επικαλούνταν θεΪκή καταγωγή και την εύνοια των θεών ελπίζοντας ότι έτσι θα πειθόταν ο λαός να υποταχθεί στην εξουσία τους. Αναφέρει το παράδειγμα του Αλεξάνδρου ο οποίος απαιτούσε να τιμάται σαν γιος του Δία. Τα κίνητρα του ήταν πολιτικά και όχι η μεγαλομανία. Πολλοί μονάρχες πριν και μετά από εκείνον βάσιζαν την εξουσία τους στην πεποίθηση ότι ο βασιλιάς παίζει τον ρόλο του Θεού στη Γή και ότι η βασιλεία του προστατεύεται από τη θεία πρόνοια.

Είναι γνωστό ότι τα έπη είχαν και παιδαγωγικό χαρακτήρα. Ο Όμηρος φροντίζοντας να προστατεύσει τα δικαιώματα του βασιλιά του, ακόμα και όταν φαντάζουν εξωφρενικά, επιχειρεί ένα μάθημα Πολιτικής Φιλοσοφίας.
Οργανωμένη Πολιτεία χωρίς την υπακοή των υπηκόων της είναι αδιανόητη, είναι το μήνυμα που "γράφει" με το αίμα των μνηστήρων.



Σημείωση: τα απόσπασματα της Οδύσσειας είναι από την (απολαυστική) μετάφραση του Δ.Ν. Μαρωνίτη


[1] ΡΩΜ. 13[ΙΓ]:1-4.
[2] Προς Εφεσίους, Στ,5.
[3] Baruch Spinoza, Tractatus Theologico-Politicus, κεφ. 18